Adam Mickiewicz „Romantyczność”, „Ballady i romanse” Władysława Broniewskiego - interpretacja i analiza porównawcza

Ballada jest gatunkiem literackim, który ma charakter synkretyczny: łączy cechy liryki (emocjonalność), epiki (obecność fabuły i narratora) oraz dramatu (wprowadzenie dialogów). To utwór wierszowany, często przystosowany do wokalnego wykonywania. W związku z tym ballady posiadają regularny rytm. Jako, że ballady wywodzą się z ludowych pieśni, nacechowane są folklorem. Ten gatunek literacki jest charakterystyczny dla epoki romantyzmu.

Mickiewiczowska ballada „Romantyczność” została napisana w 1821, a wydana w cyklu „Ballady i romanse” w 1822 roku – tę publikację uważa się za początek literackiej epoki romantyzmu. Utwory charakteryzuje obecność elementów pochodzących z podań ludowych, stylizacja języka na język ludowy, śpiewność, współistnienie postaci fantastycznych i realistycznych, budowa stroficzna, nastrojowość oraz obecność narracji i fabuły – ballady przedstawiały jedno wydarzenie, które można odczytywać jako moralne pouczenie.

„Romantyczność” jest manifestem mickiewiczowskiej ideologii. Poeta w balladzie przedstawia losy prostej dziewczyny, która pochodzi z ludu. Jest ona zagubiona: „To strzela wkoło oczyma, To się łzami zaleje”, rozpaczliwie szuka swojego zmarłego ukochanego. Jej wrażliwość zostaje przeciwstawiona oziębłości tłumu, który nie potrafi zrozumieć, że dziewczyna widzi swojego Jasieńka: „Źle mnie w złych ludzi tłumie, Płaczę, a oni szydzą; Mówię, nikt nie rozumie; Widzę, oni nie widzą!”. Podmiot liryczny integruje się z tłumem prostych ludzi: „I ja to słyszę, i ja tak wierzę, Płaczę i mówię pacierze”.

Ballada „Romantyczność” przeciwstawia wrażliwość i emocjonalność naukowemu postrzeganiu świata. Pojawia się w niej starzec, reprezentujący oświeceniową ideologię, który krytykuje zachowanie Karusi i tłumu: „Ufajcie memu oku i szkiełku, / Nic tu nie widzę dokoła”. Jednocześnie ma miejsce manifestacja i apoteoza prawdy ludowej: „Dziewczyna czuje – odpowiadam skromnie – A gawiedź wierzy głęboko / Czucie i wiara silniej mówi do mnie / Niż mędrca szkiełko i oko”. Balladę kończy wers – motto: „Miej serce i patrzaj w serce!”

Utwór Broniewskiego „Ballady i romanse” jest aluzją do mickiewiczowskiej ballady. Został on wydany w tomiku „Drzewo rozpaczające” w 1945 roku. Na aluzyjność wiersza wskazują już pierwsze jego wersy, identyczne do romantycznej ballady: „Słuchaj, dzieweczko! - Ona nie słucha... / To dzień biały! to miasteczko!”. Odpowiedź Broniewskiego jest zainspirowana wojennymi działaniami oraz okrucieństwem hitlerowskiej ideologii. Poeta przeciwstawia jej postać małej dziewczynki: trzynastoletnia Ryfka to osierocona żydówka. Jej rodzice zginęli: „Mama pod gruzami, tata w Majdanku...”. Jednak dziewczynka wytrwale ich szuka, pragnąc podarować im kawałek chleba, który sama otrzymała od dobrych ludzi. Następnie w utworze pojawia się Jezus, który, podobnie jak dziewczynka, zostaje zamordowany: „za koronę cierniową, za te włosy rude, / za to, żeście nadzy, za to, żeśmy winni, / obojeście umrzeć powinni.” Broniewski obrazuje okrucieństwo hitlerowskiej ideologii oraz przeciwstawia mu dwie postacie symbolizujące niewinność i bezsilność.

Utwór Broniewskiego nawiązuje do mickiewiczowskiej ballady „Romantyczność”. Należy zwrócić uwagę na następujące podobieństwa między wierszami: należą one do tego samego gatunku literackiego, ma w nich miejsce przeciwstawienie dobra prostego ludu i zła ogółu. Pomiędzy bohaterkami można zauważyć liczne podobieństwa: Karusia widzi postać swojego nieżyjącego ukochanego. Chociaż nie wierzy jej starzec „ufający szkiełku i oku”, dziewczyna do swoich wizji nie musi przekonywać ludu; „gawiedź wierzy głęboko”. Osamotnioną Ryfkę wspomagają nieznajomi jej ludzie: „przejeżdżał znajomy, dobry łyk z Lubartowa: Masz, Ryfka, bułkę, żebyś była zdrowa...” Jednakże Broniewski zmodyfikował romantyczną definicję ballady – jego utwór nie zawiera morału. Nie tylko zło nie jest napiętnowane, ale również zamiast folkloru i prawd zaczerpniętych z wierzeń ludowych poeta roztacza przed czytelnikiem obraz miasteczka zniszczonego przez działania wojenne.