Stefan Żeromski „Doktor Piotr” - opracowanie, interpretacja opowiadania

„Doktor Piotr” Stefana Żeromskiego ukazał się w 1894 r. Akcja tego opowiadania toczy się w latach 80. XIX w., czyli po reformie uwłaszczeniowej. Na tle kształtującego się nowego, kapitalistycznego społeczeństwa, autor przedstawił historię ludzi, którzy desperacko starają się dostosować do rodzącego się porządku.

Jednym z wątków dzieła jest opowieść o dwóch mężczyznach prezentujących zupełnie inny światopogląd. Dominik Cedzyna wywodził się ze zubożałej szlachty i często rozpamiętywał czasy dawnej świetności. Jego syn – Piotr – idealnie wpasował się w pokolenie pozytywistów, czego dowodem było jego zamiłowanie do wiedzy. Ojciec pełniący obowiązki nadzorcy, robił wszystko, by pomóc dziecku w lepszym starcie. Nie wahał się nawet przed okradaniem pracowników przez zmniejszanie ich dziennej pensji. Kiedy młodzieniec odkrył prawdę o pochodzeniu finansów na swoją edukację, zapałał nienawiścią do Dominika. Mężczyźni zupełnie nie potrafili dojść do porozumienia, ponieważ to, co dla jednego było kradzieżą, drugiemu jawiło się jako racjonalne i dobre działanie. Ojcem Piotra kierowały dawne przekonania, w myśl których powinien działać dla dobra swego rodu. Jego syn nie potrafił zrozumieć tych motywów, określał je mianem „głupiego sentymentalizmu”. Opowiadanie kończy się wyjazdem Piotra mającego dosyć panującej w domu niezgody.

Warto także przyjrzeć się historii samego Dominika – człowieka zupełnie niedopasowanego do nowego społeczeństwa. Mimo posiadania pracy i wielu znajomych, był on zupełnie sam. Nikt nie podzielał jego fascynacji, nikt nie myślał o przeszłości z takim zamiłowaniem. Marzeniem starszego Cedzyny było wyprowadzenie się na wieś, do własnego majątku, którym mógłby zarządzać. Wyobcowanie potęguje postawa Piotra, gdyż ten poświęca się nauce i ma niewiele czasu dla ojca.

Zupełnie inną postacią od Dominika Cedzyny jest wywodzący się z nizin społecznych Teodor Bijakowski. Dla tego człowieka wpasowanie się w nowe realia nie było problemem. Mężczyzna ten zdobył wykształcenie tylko i wyłącznie dzięki pomocy innych ludzi, którzy wzięli go pod swoją opiekę. Po zdobyciu tytułu inżyniera, rozpoczął on gromadzenie wielkiego majątku. Nie spłacił długów, nie zrobił nic dla dobra społeczeństwa, a wszystkie zyski „chował do własnej kieszeni”. Podczas budowy drogi żelaznej poznał Dominika Cedzynę, którego zatrudnił na stanowisku dozorcy. Szybko zaczął się rozkoszować tym, że wydaje rozkazy przedstawicielowi szlachty. Natomiast o swoich pracowników zupełnie nie dbał, liczyły się dlań tylko zyski.

Stefan Żeromski przedstawiając historię Dominika i Piotra pokazał, jak głębokie są korelacje między sytuacją gospodarczą i społeczną a codziennym życiem. W swoim dziele ukazał konflikt pokoleń, których wartości zmieniają się w niesamowitym tempie. To, co było ważne dla ojca, dla syna stanowiło już relikt zamierzchłych czasów. Nowy porządek społeczny stał się przyczyną wielu klęsk poniesionych przez ludzi niepotrafiących doń się przyzwyczaić. Z drugiej strony znajdują się osoby takie jak Bijakowski. Dla nich zmieniająca się rzeczywistość stworzyła okazję, by zadbać o stan własnego posiadania.

W ten sposób Żeromski dokonał rewizji idealistycznych haseł pozytywizmu, takich jak „praca u podstaw” albo „praca organiczna”. Pokazał, iż w społeczeństwie są ludzie, dla których ideał pomocy innym to tylko pusty slogan (Bijakowski), ale zaznaczył także obecność osób zupełnie nieprzystosowanych do nowego ładu (Dominik Cedzyna). Jednakże najboleśniej pokazuje to przykład doktora Piotra – chociaż skończył zagraniczne studia i był obiecującym człowiekiem, brakowało dla niego miejsca w Polsce, gdzie najdalej zachodzili ludzie wyzuci z zasad moralnych.