Słota „O zachowaniu się przy stole” - interpretacja i analiza utworu

„O zachowaniu się przy stole” stanowi jeden z najcenniejszych tekstów staropolskich. Jest to najstarszy zachowany tekst polski o tematyce niereligijnej. Wiersz funkcjonuje pod dwoma równorzędnymi tytułami - „O zachowaniu się przy stole” oraz „Wiersz o chlebowym stole”.

Słota podejmuje w swym utworze problem etyki biesiadowania. Utwór podzielony jest na dwie części, pierwsza z nich opisuje odpowiednie bądź nieodpowiednie zachowania przy stole, druga natomiast porusza problem odpowiedniego traktowania dam.

Wiersz zaczyna się od tradycyjnego zawołania do Boga i prośby o łaskę natchnienia: „Gospodnie, da mi to wiedzieć, / Bych mogł o tem cso powiedzieć, / O chlebowem stole”. Jego warstwa opisowa jest całkowicie podporządkowana warstwie dydaktycznej. Nauka, której dostarcza, jest zawarta w utworze poprzez podawanie przykładów zachowań niedopuszczalnych i konfrontowanie ich z działaniami chwalebnymi, zgodnymi z etykietą i grzecznością.

Wiersz Słoty jest wspaniałym archiwum zwyczajów dworskich. Możemy dowiedzieć się z niego np. o hieratycznym rozmieszczeniu biesiadników przy stole (siadanie na niewyznaczonym miejscu było odbierane jako bardzo wielki nietakt). Utwór stanowi swoisty zapis staropolskiego savoir vivre. Do zachowań niedopuszczalnych należą: łapczywie sięganie po jadło, nakładanie sobie od razu pełnego talerza (czyniący to ludzie są porównani przez autora do robiącego motyką chłopa), pod żadnym pozorem nie wolno jeść brudnymi rękoma (przed posiłkiem podawana jest specjalna misa z wodą, służącą do ich obmycia). Ponadto kobiety zobligowane są do jeszcze większej ostrożności i powściągliwości zachowania - jeść muszą niewiele i małymi kęsami oraz zachowywać przykładne obyczaje.

Dalsza część utworu opisuje zachowanie mężczyzn wobec kobiet. Mężczyzna zawsze powinien usługiwać kobiecie i czcić ją, zarówno podczas biesiady, jak i poza nią. Słota porównuje kobiety do Matki Boskiej „Ot Matki Boże tę moc mają, / Iż przeciw jim książęta wstają / I wielką jim chwałę dają”. Dlatego służba kobiecie jest powinnością każdego mężczyzny. Należy usługiwać jej oraz w rozmowach uważać, by nie używać nieodpowiednich słów - zawsze należy dbać o „dobrą mowę”.

Wiersz kończy się kolejnym zwrotem do Boga, stanowiącym wespół z jego rozpoczęciem pewną klauzulę i ramę kompozycyjną.