Günter Grass „Blaszany bębenek” - charakterystyka Oskara Matzeratha

Oskar Matzerath to główny bohater, a zarazem narrator powieści „Blaszany Bębenek”. Akcja toczy się w latach trzydziestych XX wieku w Wolnym Mieście Gdańsku. Oskar pochodzi z niemieckiej mieszczańskiej rodziny, ale na jego osobowość silny wpływ ma także kultura polska i kaszubska. Główny bohater jest wiecznym dzieckiem, buntownikiem przeciwko światu dorosłych. Nie chce dorosnąć, w wyniku upadku ze schodów jego wzrost faktycznie zostaje zahamowany. Od tej pory chłopiec komunikuje się ze światem za pośrednictwem swojego bębenka.

Oskar opowiada swoją historię, będąc zamknięty w szpitalu psychiatrycznym. Taki zabieg podważa wiarygodność jego opowieści, która zresztą i tak jest nieprawdopodobna. Narracja prowadzona jest w pierwszej i trzeciej osobie, ale należy się domyślać, że to cały czas wypowiedź Oskara, który czasem dystansuje się do przedstawianej rzeczywistości i przybiera rolę obserwatora. Wówczas mówi o sobie „Oskar” i nie poczuwa się do tożsamości ze swoim bohaterem. Bohater okazuje się doskonałym obserwatorem rzeczywistości i ludzi, ponieważ on sam się nie zmienia, cały czas pozostając trzylatkiem.

Opowiadając swoją historię Oskar jest nieco chaotyczny – przytacza dość luźno powiązane fragmenty ze swego życia, skupiając się niejednokrotnie na analizie osób, które się w nim pojawiły. Historia Oskara sięga czasów, zanim pojawiał się na świecie. Przedstawia swoich przodków: babkę Annę Brońską oraz osobliwego dziadka, podpalacza, który potem stał się kimś innym. Opowiada także o swoich rodzicach, ojcu Alfredzie, Niemcu z pochodzenia, matce, Agnieszce, w której żyłach płynie krew polska i kaszubska. On sam pojawia się w rodzinie w roku 1924 w elektrycznym blasku „dwóch sześćdziesięciowatowych żarówek”.

Według słów Oskara już od momentu narodzin był świadomy swojego istnienia, co więcej –  był w pełni rozwinięty umysłowo, rozumie, co się wokół niego dzieje i mówi. Mając trzy lata, zapragnął na zawsze pozostać dzieckiem. Umożliwił mu to upadek ze schodów, który trudno nazwać przypadkowym. Rozwój chłopca zostaje zahamowany. Trudno jednak określić jego prawdziwy wiek. Z jednej strony w wieku trzech lat przestaje rosnąć i wydaje się, że na zawsze pozostanie trzylatkiem. Z drugiej zaś – Oskar jest dzieckiem przedwcześnie dojrzałym, skłonnym do przemyśleń już od chwili urodzenia. Jego refleksje, obserwacje, myśli, wszystko to znacznie wykracza poza mentalność trzylatka.

Tytułowy blaszany bębenek w barwach biało-czerwonych staje się głównym narzędziem komunikacji Oskara ze światem. Uderzając w instrument, wyraża sprzeciw, gniew, bunt. Dzięki bębenkowi organizuje też swoje wspomnienia, które układają się w ciąg uderzeń. Grą na instrumencie wyraża swoje emocje i przywołuje je w pamięci. Drugi sposób komunikowania się z rzeczywistością to wyjątkowo wysoki pisk, którym Oskar potrafi kruszyć szkło. Chłopiec niejednokrotnie eksperymentuje z tą zdolnością, niszcząc okulary nauczycielki, czy umożliwiając wujkowi kradzież biżuterii.

Losy tego osobliwego dziecka pełne są tragicznych wydarzeń, które ostatecznie sprowadzają do zakładu psychiatrycznego. Śmierć rodziców jest dla niego potężnym ciosem. Kiedy umiera matka, do której był szczególnie przywiązany, traci i tak wątłą wiarę w Boga. W dniu pogrzebu ojca wyrzuca swój ukochany bębenek, choć wcześniej się z nim nie rozstawał i od tej chwili zaczyna rosnąć. Zostaje członkiem trupy cyrkowej, przeżywa pierwszą miłość, staje się przywódcą przestępczej bandy, traci przyjaciela. Jednocześnie jest świadkiem ważnych wydarzeń historycznych: narodzin hitleryzmu, potem wybuchu II wojny, w końcu musi opuścić Gdańsk, który po wojnie staje się polskim miastem.

Oskar Matzerath jest oryginałem i indywidualistą. Jego pragnienie pozostania dzieckiem wynikało z niechęci do świata dorosłych. Chłopiec miał świadomość, że dorastając będzie się zmieniał w zależności od okoliczności, że świat zmieni go, pozbawi prawdziwej tożsamości.  Stąd też jego niechęć do szkoły, która narzucała mu, czego ma się uczyć, podczas gdy on wolał sam poszukiwać wiedzy. W ten sposób zgłębiał teksty Goethego i Rasputina.

Natura Oskara jest przede wszystkim ciekawa. Wciąż eksperymentuje i poddaje ludzi próbom. Testuje nawet Boga wkładając w ręce figurki Jezusa swój bębenek. Chciał się przekonać, czy będzie umiał na nim zagrać. Kusi przechodniów, wpatrujących się w sklepowe witryny. Widząc że ktoś z pożądaniem ogląda upragniony przedmiot, wycina krzykiem otwór w szybie umożliwiając mu kradzież. Chętnie podsłuchuje zebrania partii hitlerowskiej, na które uczęszcza jego ojciec. Ciekawość świata powoduje, że przyłącza się trupy cyrkowej i wyrusza w dalekie tournee.

Po licznych perypetiach trafia do szpitala psychiatrycznego, gdzie przebywa do 30 roku życia. Możliwość opuszczenia zakładu napawa go lękiem, który uosabia Czarna Kucharka.