Zbuntowane kobiety - wizerunki zbuntowanych kobiet na podstawie „Anny Kareniny” Lwa Tołstoja i innych utworów

Kobieta buntująca się od zawsze była źródłem kontrowersji – począwszy od Ewy, poprzez Antygonę, Grażynę, Panią Bovary czy Annę Kareninę, na sufrażystkach czy współczesnych feministkach kończąc. Różnie je zatem przestawiano: raz jako heroiny i triumfatorki, innym razem jako przegrane, zrozpaczone grzesznice i przestępczynie. Żaden utwór w literaturze światowej nie dał jednak obrazu kobiety porzucającej dotychczasowe życie w imię ideału tak wstrząsającego i realistycznego jak „Anna Karenina” Lwa Tołstoja.

Anna nie musi się buntować. W momencie, w którym los przynosi spotkanie na moskiewskiej stacji, konwenanse i przywiązanie do męża trzymają jeszcze jej pragnienia w ryzach. Gdyby nie dopuściła ona do siebie możliwości szczęścia z innym mężczyzną, wiodłaby nadal spokojne, unormowane życie u boku męża, którego w jakiś sposób kochała, w towarzystwie, które uwielbiało ją i podziwiało. Niestety w Annie czaił się głęboko uśpiony głód miłości wszechogarniającej, pochłaniającej całkowicie, dającej niewypowiedziane szczęście i gwarantującej spełnione życie. Kiedy na jej drodze stanął Wroński, pękła tama, za którą od dawna, może nawet nie do końca świadomie, wzbierało w Annie pragnienie uwolnienia się z nie dającego satysfakcji i ciepła związku, pragnienie innego, pełniejszego życia. Anna doświadczając chwili szczęścia, takiego, jakim je sobie wyobrażała, nie zaznaje jednak spokoju, jaki winno dać nasycenie. Buntuje się przeciwko głosowi towarzyskich elit potępiających romans mężatki, zostaje usunięta na margines życia społecznego, zapomniana i osamotniona. Zamyka się wtedy w klatce własnych lęków, żalów i wyrzutów sumienia, ponownie staje się więźniarką. Zrozpaczona, popełnia samobójstwo. Piękna i nieszczęśliwa – oto portret Anny.

Wiele kobiet stawiających opór nakazom swojej współczesności odnalazłoby choć odrobinę siebie w postaci Anny. Tymczasem ciekawszy jest proces odwrotny – szukanie prototypów buntu Kareniny w innych, wcześniejszych wizerunkach buntowniczek. Przytoczę dwa przykłady szczególne, według mnie, i wyjątkowe: Ewę z „Księgi Rodzaju” i Antygonę z tragedii Sofoklesa.

Ewa, przebywając w Raju, może być wiecznie szczęśliwa. Bóg jest jej przychylny, Adam daje bliskość, przyroda – radość życia. Kiedy zwabiona przez węża do drzewa poznania dobra i zła, staje przed wyborem złamania bądź dochowania obietnicy danej Bogu, ulega pokusie. Zostaje wraz z Adamem wygnana z Raju i skazana na tułanie się, ciężką pracę i niegasnące nigdy cierpienie; brama niebios zamyka się, wejścia do Edenu wzbrania płonący miecz Archanioła. Ewa to zatem protagonistka buntowniczek wobec nakazów moralnych. Karenina podobna jest jej w zdradzie – ona także musi wybrać pomiędzy wiernością a wiarołomnością. Wybierając zdradę, popełniła taki sam grzech, jakiego dopuściła się Ewa.

Antygona z kolei sprzeniewierzyła się rozkazowi króla, który pod groźba kary śmierci zabronił pochówku Polinejkesa, stojącego po stronie Tebańczyków brata Antygony. W starożytnej Grecji wierzono, iż dusza zmarłego, którego ciało nie zostanie pochowane, będzie się wiecznie błąkać i nie zazna nigdy spokoju. Antygona powodowana miłością do brata i wiernością prawu boskiemu, złamała prawo ziemskie – Kreon zdecydował o zamurowaniu dysydentki w jaskini. Antygona popełnia w niej samobójstwo. Antygona stanowi zatem pierwowzór bohaterki idącej za głosem serca, sprzeniewierzającej się przepisom prawa ludzkiego. Prawem, w opozycji do którego staje Karenina, są normy społeczne, obyczajowe, towarzyskie konwenanse. Świadome zignorowanie ich skazuje ją na salonowy ostracyzm i samotność.

Buntownicza postawa Anny Kareniny stanowi syntezę, swoisty wierzchołek trójkąta, u podstaw którego stoją Ewa i Antygona. Anna zostaje bowiem potępiona zarówno jako grzesznica, łamiąca nakazy moralne (boskie), jak i występująca przeciw prawu ludzkiemu przestępczyni. Tytuł portretu – „Upadła kobieta”, która zapłaciła najwyższą cenę za głód szczęścia i naturę nie znoszącą stagnacji i ograniczeń.