Wyraz poglądów poety zawarty w pieśniach Jana Kochanowskiego

Pieśni Jana Kochanowskiego zebrane zostały w dwóch tomach: „Pieśni księgi dwoje” i „Pieśni kilka”. Utwory te powstawały przez niemal dwadzieścia lat. Poeta przedstawił w nich swoje przemyślenia, dał wyraz humanistycznym poglądom, zawarł autobiograficzne informacje, ukazał obraz szesnastowiecznej kultury. Utwory pieśniowie Kochanowskiego poruszają szeroki zakres tematyczny. Odnajdziemy wśród nich utwory refleksyjne, filozoficzne, religijne, patriotyczne, miłosne czy biesiadne.  

Filozofia głoszona przez Kochanowskiego to przede wszystkim stoicyzm i epikureizm, a więc poglądy zaczerpnięte z myśli starożytnych. Poeta łączy je z etyką chrześcijańską, nadając im nowe znaczenia. Doskonałym przykładem przedstawienia stoickich poglądów na życie ludzkie jest Pieśń IX z „Ksiąg wtórych”. Już pierwsze jej słowa są wyrazem tej filozofii: „Nie porzucaj nadzieje,/ Jakoć się kolwiek dzieje”. Los ludzki jest zmienny, przynosi dobre i złe zdarzenia, dlatego trzeba być na nie przygotowanym i nie poddawać się, kiedy spotka nas nieszczęście. Cokolwiek się dzieje, człowiek powinien mieć nadzieję na poprawę swego losu. W ostatniej strofie poeta podkreśla konieczność pokładania ufności w Bogu, który ma władzę nad ludzkim życiem i otacza opieką tych, którzy mu zawierzą. Istotą stoicyzmu jest zachowanie spokoju niezależnie od życiowej sytuacji, Kochanowski wyraża to słowami: „na szczęście wszelakie serce ma być jednakie”. Nie wolno więc pogrążać się w rozpaczy, ale też nie należy się unosić w szczęściu. Trzeba pamiętać, że Fortuna ma zmienna naturę.

Zdecydowanie religijny charakter ma Pieśń XXV, hymn zaczynający się od słów „Czego chcesz od nas, Panie”. Pełna wdzięczności modlitwa wyraża przekonania poety co do natury Boga. Poeta przedstawia Boga jako stwórcę wszechrzeczy. Jest to stwórca dobry, hojny dla człowieka i wszelkich stworzeń. Bóg jest niczym architekt, buduje niebo, zdobi je gwiazdami, ziemię pokrywa roślinnością. Jest też prawodawcą ustalającym kolejność pór roku, następstwo dnia i nocy, wytyczającym granice morskich wód. Świat jest Jego doskonałym dziełem, które daje człowiekowi. Rolą człowieka jest więc wielbić imię stwórcy, oddawać Mu hołd i okazywać wdzięczność.

Poglądy polityczne zawarł poeta w „Pieśni o spustoszeniu Podola”. Utwór ten ma budzić żywe emocje wśród odbiorców i skłonić ich do działania. Ale niesie ze sobą bardzo konkretne przesłanie, zawarte w słowach: „Skujmy talerze na talery, skujmy,/ A żołnierzowi pieniądze gotujmy! (...) Dajmy; a naprzód dajmy! Sami siebie/ Ku gwałtowniejszej chowajmy potrzebie”. Jest to więc postulat sfinansowania wyprawy przeciw zagrażającym ziemiom polskim Tatarom. Utwór świadczy o patriotycznych uczuciach autora. Nakłania rodaków do wspólnego działania na rzecz całego kraju. Wytyka Polakom dbałość jedynie o własne majątki i dobra, podczas gdy niewierni dokonują spustoszenia na polskich ziemiach, niszczą mienie i niewolą rodaków.

W pieśniach Kochanowskiego możemy też odnaleźć elementy biesiadne, będące pochwałą radosnego życia. W pieśni o incipicie „Miło szaleć, kiedy czas po temu”, poeta zachęca do dobrej zabawy, przy trunku, muzyce i z humorem. Taka pochwała biesiady jest przejawem filozofii epikurejskiej, głoszącej hasło „Carpe diem”. Jednocześnie jest to przejaw humanizmu, zainteresowania ludzkim życiem w różnych jego aspektach. Życie ma dobre i złe strony, wszystko ma swój czas, jest więc i czas zabawy.

Poglądy Kochanowskiego ogniskują się w „Pieśni o dobrej sławie”. Jest to recepta na godne życie w zgodzie ze swym powołaniem. Życie doczesne jest ulotne, nietrwałe, jedyne co po człowieku zostaje, to wspomnienie, sława, dobre imię. Dlatego warto tak żyć, by na nie zasłużyć. Człowiek został przez Boga obdarowany szczególnie ponieważ dostał rozum, a to zobowiązuje. Człowiek po to otrzymał różne zdolności, by nimi jak najlepiej przysłużyć się innym i swojej ojczyźnie. Dlatego silni i odważni powinni walczyć zbrojnie, ci, którzy posiedli dar wymowy i dowcipu powinni dbać o przestrzeganie praw i pielęgnowanie obyczajów, tu prawdopodobnie należy zaliczyć też poetów. Pieśń ta jest wyrazem poglądów patriotycznych, zawiera też wizje miejsca człowieka w świecie. Bóg go wyróżnił, ale też wiele od niego wymaga.