Czy poświęcić się zdobywaniu pieniędzy czy służbie idei dobrej dla ludzkości, np. nauce, wynalazkom? W jakim stopniu można odpowiedzieć na to pytanie na podstawie „Lalki” Bolesława Prusa, a w jakim korzystając z wiedzy i doświadczeń codziennego życia?

Główny bohater powieści Bolesława Prusa „Lalka” rozpoczął swoją karierę zawodową jako bardzo młody człowiek. Pracował jako subiekt w winiarni u Hopfera. W dzień służył gościom przy bufecie i prowadził rachunki, a w nocy uczył się. Marzył o dostaniu się do Szkoły Przygotowawczej, a następnie do Szkoły Głównej. Przygotowując się do egzaminów, uczył się w Akademii Medycznej i Szkole Sztuk Pięknych. Chciał osiągnąć wielki sukces w dziedzinie naukowej, stworzyć lub odkryć coś, co przyniosłoby mu wieczną sławę. Jego pasją była nauka i jej pragnął się poświęcić. Był jednostką wybitną, nieprzeciętną i zdolną do wielkich czynów. Wychowany według romantycznych zasad porzucił edukację, by walczyć o wolność ojczyzny. Brał udział w powstaniu styczniowym, co zakończyło się dla niego zesłaniem na Sybir, ale nie zniszczyło pasji do nauki.

Po powrocie do Warszawy ożenił się z Małgorzatą Minlcową, po której śmierci odziedziczył sklep. Wokulski był człowiekiem przedsiębiorczym, energicznym i aktywnym, umiejętnie i szybko wspinał się więc po szczeblach kariery zawodowej. Ze zwykłego subiekta stał się bogatym kupcem, utrzymującym dobre stosunki z handlarzami ze Wschodu. Był człowiekiem sukcesu, ale dla kariery kupieckiej zrezygnował ze swoich marzeń z młodości, by być wielkim naukowcem. Dlatego, gdy poznał Juliana Ochockiego, zazdrościł mu osiągnięć naukowych. Młody arystokrata latał balonem, marzył o zbudowaniu maszyny latającej. Przypominał Wokulskiego z lat młodości - pełnego pasji i chęci zdobywania kolejnych poziomów wiedzy. Główny bohater „Lalki” był zatem rozdarty pomiędzy pasją do nauki a pracą. Kupiectwo i bogactwo przynosiło mu satysfakcję, jednak nie tak wielką jak możliwość odkrywania tajemnic nauki, poznawania tajników świata, tworzenia wielkich, nowych wynalazków.

Dalsze losy Wokulskiego nie są znane, jednak jedną z alternatyw jest wyjazd bohatera do Paryża w celu podjęcia współpracy naukowej z profesorem Geistem.

Wspomniany Julian Ochocki pochodził z arystokracji. Był absolwentem dwóch uczelni wyższych. Wierzył w wielką moc nauki i marzył, by dodać ludziom skrzydeł, stworzyć wielkie wynalazki, które przyniosłyby mu światową sławę. Pieniądze były mu potrzebne jedynie do realizacji projektów. Otrzymał w spadku od Wokulskiego dużą sumę pieniędzy, dzięki czemu mógł rozwijać swoje umiejętności. Wyjechał więc do Paryża, by pracować razem w naukowcem Geistem, który był wielkim uczonym. W swoim środowisku profesor uważany był za marzyciela i szaleńca. Pragnął otrzymać metal lżejszy od powietrza, służący do budowy latających machin.

Trzech bohaterów „Lalki” łączyła idea scjentyzmu - kultu nauki. Wierzyli, że poszerzanie granic za pomocą nowych wynalazków, badań i doświadczeń uczynią człowieka szczęśliwszym.

Prus w swojej powieści zwrócił uwagę na to, że najważniejsze w życiu jest spełnianie własnych marzeń. Wokulski, poświęcając swoje zamiłowanie do nauki dla zarabiania pieniędzy, nie był wcale szczęśliwy. Przy każdej nadarzającej się okazji bohater powracał do swojej pasji sprzed lat. Pozostali, mimo iż byli krytykowani, wyśmiewani i nie znajdowali poparcia w najbliższym otoczeniu, spełniali swoje pragnienia i to się liczyło.

Zdobywanie pieniędzy i poświęcenie się nauce nie wykluczały się wzajemnie w powieści Prusa. W dzisiejszych czasach jest dokładnie tak samo. W XX wieku ludzie poświęcają swoje życie nauce, łącząc to z posiadaniem rodziny i innych pasji. Co więcej, wprowadzając nowe technologie, ulepszenia, automatycznie, zyskują popularność i większe dochody. Ich celem może nie jest zdobywanie pieniędzy, ale jest to nieodłączny element ich kariery zawodowej. Nie zapominajmy, że naukowcy także są częścią społeczeństwa i jeżeli już mówimy o idei służebności wobec ludzkości, ludzie wprowadzający nowe wynalazki, upraszczające codzienne życie, ułatwiają je także sobie.

Ślepe podążanie za pieniądzem jest najgorszą z możliwych dróg. Ludzie liczący jedynie na materialne zyski pozbywają się jakichkolwiek uczuć. Przestają w końcu szanować siebie i innych ludzi. Osiągając szczyty finansowe, stają się smutnymi i samotnymi ludźmi. Nie mają żadnych pasji, a ich marzeniem jest jedynie zarabianie pieniędzy. Jest to bardzo niebezpieczna droga, prowadząca do życiowej porażki.

Ludzi nie mogą uszczęśliwić same pieniądze, a rzeczy, które mogą dzięki nim nie tyle nabyć, co osiągnąć. Naukowcy dzięki pieniądzom mogą się rozwijać, a inni - spełniać większe i mniejsze marzenia. Poświęcenie się jedynie zdobywaniu pieniędzy bez żadnego konkretnego celu może doprowadzić jedynie do upadku.