Kultura masowa i kultura alternatywna – porównanie skrajnych rodzajów kultur

Najbardziej charakterystyczną cechą współczesnego świata jest jego różnorodność, „wielobarwność”. Każda z dziedzin życia daje człowiekowi szereg propozycji. Przekłada się to również na kulturę. Minione stulecie było okresem szczególnie bujnego rozkwitu różnego rodzaju grup społecznych oraz prądów artystycznych. Chyba najbardziej dostrzegalnym zjawiskiem, powstałym przed kilkudziesięcioma laty, jest kultura masowa.

Niejednokrotnie wikła ona człowieka w sieć zależności, z których ten niekoniecznie zdaje sobie sprawę, prezentuje pewne wartości, styl życia, podpowiada (a może często i narzuca), jak funkcjonować w świecie, wyznacza obowiązujące trendy i normy zachowań, a tym samym kreuje rzeczywistość. Obok kultury masowej powstał szereg ruchów kontestacyjnych. Właśnie na ich gruncie wyrosła kultura alternatywna – pragnie ona stworzyć pewną alternatywę dla głównego nurtu kultury, pokazać inne, atrakcyjne podejście do literatury, muzyki czy sztuki, dać ludziom wybór. Zatem jest ona niejako odpowiedzią (stoi w opozycji) na kulturę masową, bowiem aktualnie to ta ostatnia tworzy nurt obowiązujący, dominujący.

Różny jest w tych kulturach stosunek do odbiorcy. Kultura masowa z założenia stara się pozyskać jak największe rzesze ludzi, ma charakter masowy, natomiast ruchy alternatywne działają na uboczu głównego nurtu, tworzą niszowe grupy, tzw. komuny. Zachodzi więc znaczna różnica w stopniu ich oddziaływania na społeczeństwa. Odmienne jest również nastawienie twórców tych kultur. W przypadku kultury masowej nadrzędnym celem jest osiągnięcie korzyści finansowych, natomiast wytwórcy kultury alternatywnej nie liczą na zyski natury materialnej, ich celem jest wyzwolenie człowieka z wszelkich form uzależnienia od instytucji, stereotypów, stylu życia i widzenia świata w wyznaczony sposób oraz zaspokojenie jego podstawowych potrzeb natury estetycznej, społecznej czy kulturowej.

Warto zastanowić się nad wytworami owych kultur. Treści prezentowane masowemu odbiorcy są z reguły ujednolicone, standaryzowane, o niskiej wartości poznawczej, natomiast to, co prezentuje kultura alternatywna, w przeważającej części jest innowacyjnej, oryginalne, nietypowe, niepowtarzalne, często też szokujące (co ma na celu przykucie uwagi odbiorcy).

Zbieżny natomiast bywa obu przypadkach sposób prezentowania własnych idei i wytworów. Kultura alternatywna niejednokrotnie może korzystać ze środków masowego przekazu, o jej istnieniu dowiadujemy się przeważnie z mass mediów. Zatem mimo swojego niszowego charakteru, jest obecna w świadomości ludzkiej. Zdarza się, że koncepcje alternatywne stają się rozpoznawalne i bardzo popularne. Trudno byłoby nie dostrzec tak osobliwych przedsięwzięć jak powstanie Partii Krasnoludków czy akcje Pomarańczowej Alternatywy – teatry uliczne, happeningi. Tak więc, chcąc nie chcąc, pewne elementy kultury alternatywnej mogą zyskać masowy charakter, a tym samym przestać być niszowe. Obydwa rodzaje kultury stwarzają możliwość wyrażenie ludzkich doznań, poglądów czy pragnień, prezentują określoną wizję świata i kreują rzeczywistość. Bez względu na to, którą z powyżej wymienionych kultur wybierzemy, są to propozycje zaspokojenia ludzkich potrzeb społecznych, kulturowych oraz poznawczych.