Naród - co to jest naród? Definicja, charakterystyka

Nie ma jednej definicji narodu. Każda dziedzina nauki inaczej ujmuje to zagadnienie. Dla politologa będzie to przede wszystkim wspólnota polityczna, posiadająca własne państwo (zawierające się w pewnych granicach terytorialnych) i wytworzone przez nią instytucje państwowe regulujące życie społeczne, ekonomiczne i polityczne. W ujęciu naturalistycznym natomiast naród to pewna zbiorowość ukształtowana przez cechy środowiska geograficznego, w którym żyła przez kolejne pokolenia. Wreszcie koncepcja kulturowa mówi, iż jest to wspólnota kulturowa, która wytworzyła w toku procesu historycznego własną kulturę – obyczaje, język, naukę czy sztukę.

Któregokolwiek poglądu byśmy nie przyjęli, i tak dojdziemy do przekonania, iż naród jest to trwała wspólnota, mająca silne poczucie własnej odrębności i świadomości narodowej, która ukształtowała się w określonych warunkach geograficzno-biologiczno-przyrodniczych w wyniku pewnych procesów społecznych oraz historycznych. Tworzy ona silny organizm, który pielęgnuje własne tradycje, rozwija je i pragnie przekazać kolejnym pokoleniom, m.in. w procesie socjalizacji. Jest wiele czynników narodotwórczych, czyli takich, które wpływają na ukształtowanie się narodu. Na pierwszym miejscu wymienimy świadomość narodową – bez przeświadczenia samych członków wspólnoty, że tworzy się naród, nie można by było mówić o jego istnieniu. W następnej kolejności należy wspomnieć o kulturze, historii i symbolach narodowych. To one budują poczucie odrębności od innych społeczności. Każdy naród ma własną historię, a jego symbole narodowe odnoszą się do różnych wydarzeń historycznych, obyczajów czy tradycji.

Co się zaś tyczy kultury, to niemal wszyscy naukowcy przyznają jej szczególne znaczenie w procesie kształtowania się i podtrzymywania świadomości narodowej. Kultura narodowa jest odzwierciedleniem „duszy” narodowej – jej charakteru, sposobu postrzegania świata i wartości wyznawanych przez wspólnotę. W chwilach zagrożenia państwowości to w kulturze właśnie znajduje wyraz świadomość narodowa. Pozostałymi elementami konstytuującymi istnienie narodu są: pochodzenie etniczne, organizacja polityczna, terytorium oraz więzi społeczne i ekonomiczne. Wszystkie one mają bardzo duży udział w kształtowaniu tożsamości narodowej, wpływają na kształt życia społecznego, typ zachowania i myślenia członków narodu.

Pierwotnie naród utożsamiano z państwem bądź jedynie z pewną warstwą społeczną (np. szlachta w Rzeczpospolitej). Dopiero kilka wieków temu wykształcił się pogląd, iż naród to wspólnota członków wszystkich klas społecznych połączona na zasadzie pewnej umowy społecznej. Różnie także przebiegał proces kształtowania się poszczególnych narodów. Jedne wytwarzały się dzięki pewnym wydarzeniom historycznym i zmianom politycznych na mapie świata, inne tworzyły się na bazie wspólnoty etnicznej i musiały wywalczać sobie niepodległość, a pozostałe posiadały państwo, lecz ich świadomość narodowa narodziła się z czasem (np. Stany Zjednoczone). Między innymi z różnic w procesie tworzenia się narodu wynika inne rozumienie jego istoty. W Europie Zachodniej naród jest odbierany jako wspólnota wszystkich obywateli państwa, natomiast w krajach Europy Środkowo-Wschodniej to zbiorowość o wspólnych pochodzeniu etnicznym.

Wśród zagadnień ściśle związanych z problematyką narodu warto zwrócić uwagę na postawy związane z wyrażaniem własnej odrębności, czyli patriotyzm, nacjonalizm, szowinizm, ksenofobię, kosmopolityzm czy rasizm. Jedne są wyrazem zdrowej dumy narodowej, drugie zaś wynikają z wrogiej postawy wobec innych nacji i mogą prowadzić do aktów dyskryminacji. Ważne jest, aby patriotyzm nie przerodził się w ideologię wywyższania własnej wspólnoty i nienawiści wobec innych narodów, które są równowartościowe.