Naród a państwo - porównanie i charakterystyka pojęć

Pojęcia narodu i państwa są usytuowane bardzo blisko siebie. Każdy naród dąży do stworzenia jakiejś struktury politycznej, upaństwowienia i suwerenności. Od przełomu XIX/XX wieku panuje pogląd, iż każdy naród ma prawo do stworzenia państwa – jest to tzw. zasada samostanowienia narodów. Jednak nie wszystkie osiągają ten stan. Tym niemniej oddziaływanie na siebie owych wspólnot jest ogromne.

Państwa mogą pełnić rolę narodotwórczą i odwrotnie narody – państwotwórczą. Są to pojęcia pokrewne jeszcze z kilku innych powodów. Po pierwsze, tworzą rodzaj wspólnoty (społecznej lub politycznej), po drugie – zbudowane są na bazie tożsamości oraz poczuciu inności wobec zewnętrznych wspólnot i – wreszcie – bardzo ważne miejsce w procesie ich istnienia odgrywają takie elementy jak: wspólna kultura, historia, tradycje i obyczaje, a czasem także pochodzenie etniczne i język. Jako pewien sposób zorganizowania, grupy wytwarzają normy i zasady postępowania oraz prawa i obowiązki, według których muszą postępować ich członkowie. Ponadto, naród jest suwerenem w państwie (oczywiście nie we wszystkich rodzajach państw, jest tak w przypadku krajów demokratycznych), to on tworzy władzę (poprzez wybieranie swoich przedstawicieli) oraz legitymizuję ją.

Państwo jest organizacją, czyli grupą społeczną o sformalizowanym charakterze, mającą określoną strukturę i działającą w ramach pewnych norm, zasad i praw ustalonych, aby osiągnąć wyznaczony cel. W przypadku narodu również możemy mówić o celu – jest nim podtrzymywanie i przekazywanie następnym pokoleniom tradycji narodowej, a także obrona ich przed ewentualnymi atakami, jednak wytwarza się on już po zawiązaniu się wspólnoty; naród powstaje przede wszystkim z poczucia jedności, a nie wyłącznie po to, by zrealizować jakiś plan. Powstaje na bazie uczuciowej, nie pragmatycznej, jak to się dzieje w przypadku państwa. Państwo nie musi być utożsamione z narodem, istnieją bowiem państwa wielonarodowe skupiające w swoich granicach kilka, a czasem nawet kilkanaście nacji. Z kolei naród nie musi zamieszkiwać tylko jednego państwa, co prawda utożsamia się z jednym konkretnym, ale jego członkowie mogą być obywatelami innego kraju. Wreszcie kolejna różnica – państwo istnieje tylko w przypadku posiadania własnego terytorium, natomiast ten wymóg nie warunkuje istnienia narodu – w historii występuje wiele przypadków narodów nieposiadających form państwowości – wymienić można choćby naród polski pod zaborami.

Jeszcze inna cecha różnicująca pojawia się na linii obywatel-państwo. O przynależności danej jednostki do państwa decyduje proceder nadania jej obywatelstwa. To instytucje państwowe decydują o tym, kto zostanie uznany za obywatela. Inaczej jest w przypadku narodu – tu czynnikiem decydującym jest wyłącznie pragnienie udziału członka we wspólnocie i utożsamianie się z jej strukturami. Wobec powyższego opisu widać jasno, iż wytwarzają się inne typy więzi w tych dwóch przypadkach – jeśli chodzi o stosunki obywatela i państwa, są one ściśle formalne, natomiast w narodzie więzi między nim a członkami mają bardzo silny charakter, właściwie decydują o istnieniu wspólnoty i jest to związek typowo emocjonalny.