Szowinizm - co to jest szowinizm? Definicja, przykłady, rodzaje szowinizmu

Eugene Scribe tworząc w 1831 roku swoją komedię o naiwnym żołnierzu napoleońskim – Nicolasie Chauvinie – nie mógł przypuszczać, iż na podstawie nazwiska jego bohatera zostanie w późniejszym okresie ukuty termin „szowinizm”. Tak się jednak stało.

Postawa naiwnego, bezkrytycznego uwielbienia dla Napoleona od tej pory jednoznacznie wiązała się z postacią Chauvina. W późniejszej tradycji zaczęto jednak rozszerzać pole znaczeniowe na kult własnej grupy etnicznej czy narodowej. To późniejsze rozumienie weszło w zakres ostatecznego znaczenia słowa szowinizm.

Mianem tym określamy postawę bezkrytycznego uwielbienia, gloryfikacji własnej grupy społecznej, rasy, narodu, płci, połączoną z jednoczesną wrogością wobec „obcych”, innych grup. Szowinizm cechuje się zatem naiwnym spojrzeniem na własne środowisko, niedostrzeganiem bądź pomijaniem jego przywar i wad. Żeby pokazać, podkreślić wartość własnej organizacji, rasy czy płci, przyjęto taktykę prezentowania jej na tle przeciwstawnej (pod względem wartości) grupy. W momencie uwypuklenia defektów i ułomności innych, nasza strona wydaje się lepsza (to jakby mechanizm pokazywania białych przedmiotów na czarnym tle). Na tej bardzo prostej zasadzie bazuje szowinizm. Wyższość własnej formacji uprawnia ją do większych przywilejów.

Szowinizm w obecnych czasach

Obecnie pojęcie szowinizmu znacznie się rozszerza, tym mianem opatrywany jest szereg zjawisk występujących we współczesnym świecie. Można mówić o szowinizmie rasowym, etnicznym, narodowym, generacji oraz gatunkowym. Ostatni z nich odnosi się do zjawiska dyskryminowania przez człowieka (Homo sapiens) innych gatunków, m.in. zwierząt. W ostatnich dziesięcioleciach furorę zrobił termin wymyślony dla potrzeb ruchu feministycznego – „męski szowinista”; ma on podkreślać zjawisko dyskryminacji płciowej kobiet, nazywać zachowania mężczyzn upodlające płeć przeciwną. Dla zjawisk dyskryminacji płciowej jednak lepsze wydaje się określenie „seksizm”. Przesadnie wykorzystuje się słowo szowinizm choćby dla nazwania zachowań tzw. kiboli, bezkrytyczne uwielbienie swoich idoli itp. Takie wykorzystywanie tego terminu doprowadza do jego rozmycia i niejednoznaczności.

Szowinizm narodowy

Obok wspomnianego na początku szerszego rozumienia pojęcia, za najbardziej typowe skojarzenie z szowinizmem uważa się skrajną, radykalną odmianę nacjonalizmu. Jest to tzw. szowinizm narodowy. Odnosi się on do postawy wrogości, nienawiści wobec innych narodów czy mniejszości narodowych, często przejawiającej się w aktach agresji, przemocy czy podboju. Połączona jest ona oczywiście z nadmiernym i bezrefleksyjnym uwielbieniem własnej nacji, wywyższaniem jej interesów ponad inne. Szowinizm może stać się niebezpieczną bronią w walce między narodami, buduje bariery i wzywa do dyskryminacji. Dlatego tak wiele organizacji działających na rzecz pojednania nawołuje do zaniechania tego typu postaw.