Uprzedzenia i stereotypy narodowe - definicja, funkcje i skutki

Pewien rodzaj zbiorowego wyobrażenia o jakimś narodzie – utarty, silnie zakodowany w świadomości społeczeństwa pogląd na temat cech narodowych innych państw. Tak właśnie możemy najkrócej zdefiniować pojęcie stereotypu narodowego. Często podkreśla się, iż jest to fałszywe przekonanie, upraszczające obraz ocenianej rzeczywistości, narodu czy grupy. Możemy znaleźć kilka rodzajów stereotypów: pozytywne, neutralne oraz negatywne. To te ostatnie postrzegane są przez naukowców bardzo ujemnie – podkreśla się, iż mogą być przyczyną dyskryminacji narodowej.

Nie jest powiedziane, że wybrane cząstki takiego wizerunku nie są prawdziwe i nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu rzeczy. Natomiast ów obraz jest bardzo uproszczony i ogólny, dlatego że nie zawiera zbyt wielu elementów różnicujących, które by podkreślały odrębności, a skupia się na uwypukleniu tych cech, które są najbardziej widoczne dla obserwatora i obejmują sporą grupę przedstawicieli obserwowanej społeczności. Sądy takie mogą powstawać na bazie własnych obserwacji, różnego typu uprzedzeń (w odniesieniu do stereotypów negatywnych) czy przekonań utrwalonych (na zasadzie socjalizacji) w świadomości pokoleń. Powstawanie stereotypów jest także formą porządkowania i upraszczania zastanej rzeczywistości, pozwalającą łatwiej się w niej odnaleźć. Warto również wymienić inne rodzaje stereotypów. Spotykamy się zatem z autostereotypem, czyli wyobrażeniem o własnej grupie lub narodzie; metastereotypem, tj. poglądem konkretnej grupy na temat tego, jakie stereotypy przypisują jej samej inne społeczności. Ponadto funkcjonują stereotypy rasowe, płciowe czy językowe. Te ostatnie definiuje się jako potoczne wyobrażenie o zjawiskach, przedmiotach czy procesach – nie mają one pejoratywnego wydźwięku.

Stereotypy przejawiają się głównie w zakodowanym w świadomości sposobie myślenia o danej narodowości, zaszufladkowaniu ich i przypięciu określonej etykiety (tzw. stygmatyzacja). Wynikiem takiego procederu jest na przykład postrzeganie Niemców jako bardzo zdyscyplinowanych, zorganizowanych i pracowitych, Włochów jako podrywaczy, ludzi temperamentnych i jednocześnie leniwych, Rosjan jako pijaków. Skutki postrzegania innych narodów z perspektywy przypisanych im stereotypów mogą być dla nich krzywdzące, szczególnie jeśli nie mamy świadomości, iż wyobrażenie takie w dużym stopniu nie odzwierciedla rzeczywistości. Zbytnie uogólnienie pozbawia konkretnego człowieka jego indywidualnych cech osobowościowych – nie wszyscy Polacy są złodziejami, nie wszyscy Rosjanie są pijakami i nie wszyscy Anglicy mają specyficzne poczucie humoru.

Oceniając człowieka przez pryzmat stereotypu automatycznie nadajemy mu cechy, których nie musi on posiadać. Często prowadziło to do zjawiska narastania uprzedzeń wobec jakiegoś narodu, a w skrajnych przypadkach – do dyskryminacji. Szczególnie niebezpieczne jest to w przypadku rywalizacji ze sobą państw, wtedy bowiem może przybrać nawet formę szowinizmu czy rasizmu. Jak dalekie mogą być konsekwencje stereotypowego widzenia innego narodu, pokazała m.in. II wojna światowa, kiedy posłużyło ono władzom III Rzeszy do wzbudzenia nienawiści wobec innych nacji, np. Żydów (co z kolei poskutkowało ludobójstwem). Zatem powinno się przeciwdziałać utrwalaniu się negatywnych stereotypów, by nie legły one u podstaw nietolerancji i uprzedzeń.