Działanie a zachowanie człowieka - porównanie form aktywności ludzkiej i ich charakterystyka

Człowiek, żyjąc w społeczeństwie, musi funkcjonować w ramach pewnych struktur i uwarunkowań społecznych, oddziaływać na nie, podlegać ich oddziaływaniom, uczestniczyć w zmianach społecznych. Opisowi aktywności, jaką każdego dnia podejmują ludzie, służą dwa podstawowe terminy: działanie i zachowanie.

Zachowanie jest formą aktywności człowieka, jaka może być bezpośrednio obserwowana (gesty, przemieszczanie się w przestrzeni, mimika twarzy) – widzimy człowieka, który np. kupuje coś w sklepie i możemy to opisać. Jeśli natomiast, do prostego faktu kupowania w sklepie dodamy pewne motywy i intencje obserwowanego człowieka, mamy do czynienia z jego działaniem.

Jakie są przyczyny określonych zachowań? Możemy wyróżnić ich bardzo wiele: zachowanie może występować jako reakcja na pewien bodziec z otoczenia człowieka, może być także wynikiem popędów biologicznych, jakie ma każda jednostka. Psychologiczne szkoły, zajmujące się zachowaniami i ich przyczynami, wskazują na przystosowawcze lub komunikacyjne funkcje zachowania. Zachowaniami człowieka, czyli bezpośrednio obserwowanymi przejawami jego aktywności, zajmował się nurt badawczy o nazwie behawioryzm.

Zachowanie wzbogacone o motywację prowadzi do drugiego terminu, jakim jest – działanie. Wybitny socjolog – Max Weber – wyróżnił 4 główne typy działania człowieka. Są to działania: racjonalne ze względu na cel, racjonalne ze względu na wyznawane wartości, afektywne i tradycyjne.

Działania racjonalne ze względu na cel są wynikiem przemyśleń człowieka dotyczących pewnej sfery rzeczywistości – zauważa on, że podjęcie określonych czynności (działań właśnie), przy doborze pewnych środków, będzie najlepszą drogą w kierunku osiągnięcia upragnionego celu. W przypadku działań ze względu na wartości decyzja o podjęciu pewnych działań wynika z przeświadczenia o większej wartości pewnych rzeczy nad innymi (bez względu na środki). Działania afektywne oznaczają działania wynikające z aktualnego stanu emocjonalnego, natomiast tradycyjne wynikają z wypracowanych pod wpływem wielokrotnych powtórzeń nawyków.

Zachowania i działania człowieka to skomplikowane procesy ludzkiej aktywności podejmowane najczęściej pod wpływem oddziaływań otoczenia. Można powiedzieć, że zachowanie to pojęcie węższe, zawierające wszelkie obserwowalne przejawy aktywności człowieka – przemieszczanie się, ruch, grymasy i gesty. Działania to natomiast zachowania wzbogacone o motywacje i cele podejmującej je jednostki. Taki podział aktywności ludzkiej pozwala na zróżnicowanie aspektów badań nad formami aktywności ludzkości i wskazuje na ich ogromną złożoność.