Zmiana społeczna - teorie zmiany społecznej. Neoewolucjonizm - charakterystyka

Neoewolucjonizm jest koncepcją, która, choć rozwijana po II wojnie światowej, w bezpośredni sposób odwołuje się do dorobku XIX-wiecznego ewolucjonizmu. Neoewolucjonizm, podobnie jak ewolucjonizm, twierdzi, że zmiana społeczna zachodzi w sposób powolny, ewolucyjny, a wszelkie gwałtowne, rewolucyjne zmiany są szkodliwe dla społeczeństwa. Neoewolucjonizm różni się od swojego poprzednika m.in. rezygnacją z koncepcji jednokierunkowego toru przemian społecznych – od społeczeństw pierwotnych po rozwinięte.

W neoewolucjonizmie można wyróżnić trzy główne grupy teorii, próbujące wyjaśnić źródła zmian społecznych i opisać ich przebieg. Są to: teorie modernizacji, teorie „opóźnienia kulturowego” oraz teorie społeczeństwa industrialnego i postindustrialnego.

Teorie modernizacji koncentrują się na badaniu przyczyn warunków istnienia społeczeństw tradycyjnych i ich możliwości przeobrażenia w społeczeństwo nowoczesne. Głównym czynnikiem, który prowadzi do przeobrażenia społeczeństw pierwotnych w nowoczesne są rozwijające się technika i technologia – np. wypracowywanie bardziej efektywnych sposobów uprawy zbóż czy rozwój napędu parowego w XIX wieku.

W teoriach „opóźnienia kulturowego” najważniejszym źródłem przemian społecznych jest kultura rozumiana jako różnego rodzaju wynalazki, gromadzenie i przekazywanie wiedzy. Teorie te wskazują, że przemiany nie muszą wcale przebiegać równomiernie we wszystkich dziedzinach życia, wręcz przeciwnie – zwykle dochodzi do nierównego tempa zmian. Dzieje się to ze względu na fakt, że osiągnięcia kultury są przesyłane w przestrzeni znacznie wolniej niż osiągnięcia techniczne.

Teoria społeczeństw industrialnych i postindustrialnych wskazuje, że w industrialnym społeczeństwie znaczenia nabiera poziom konsumpcji – ludzie upodabniają się do siebie w swoich wyborach konsumenckich (przyczyną jest podobieństwo technologiczne i przenoszenie wzorców kulturowych). W społeczeństwie postindustrialnym większą rolę niż konsumpcja odgrywa wiedza – i to ona staje się motorem zmian społecznych. Zapotrzebowanie na wykształconych pracowników pracujących w usługach powoduje przeobrażanie się struktury zawodowej społeczeństwa, wpływa na style życia itp.

Neoewolucyjne koncepcje rozwoju społecznego znajdują swoich zwolenników także współcześnie. Wskazywanie na wielokierunkowy możliwy rozwój społeczny i wieloaspektowość to niewątpliwie zalety tego podejścia, które przynajmniej w częściowy sposób wyjaśnia przyczyny zachodzenia przemian społecznych.