Demokracja ateńska - na czym polegała? Wady i zalety demokracji ateńskiej

Demokracja (grec. „demos” – lud, „kratos” – władza) ateńska, pierwszy w dziejach ustrój demokratyczny, rozwinął się w greckim polis w VI wieku p.n.e. i trwał aż do zdobycia Grecji przez Aleksandra Wielkiego w latach 30. IV wieku p.n.e.

Pierwszym krokiem w stronę ustroju demokratycznego Aten były reformy Solona z 594 r. p.n.e. Za początki demokracji ateńskiej uznaje się jednak reformy przeprowadzone przez Klejstenesa pod koniec VI wieku p.n.e., dzięki którym w znacznym stopniu zrównano prawa obywateli do udziału we władzach ustawodawczych i sądowniczych. Demokracja ateńska jest uważana za matkę współczesnych demokracji, warto rozważyć więc zalety i wady tego ustroju.

Demokracja starożytnych Greków była demokracją bezpośrednią – zgromadzenie obywateli (eklezja) bez pośredników stanowiło prawo, decydowało o polityce zagranicznej, wybierało niektórych urzędników. Podstawą, na jakiej opierał się udział obywateli w sprawowaniu władzy, były: „isonomia”, czyli równość wobec prawa i równość korzystania z prawa udziału w życiu politycznym polis oraz „isegoria” – równość korzystania z prawa głosu. Dla usprawnienia działalności zgromadzenia funkcjonowała również Rada Pięciuset, przygotowująca projekty ustaw, a administracją zajmowali się urzędnicy (odpowiadali oni zarówno przed eklezją, jak i Radą Pięciuset).

Warto zaznaczyć, że życie polityczne było dla ateńczyków czymś bardzo ważnym, a działalność polityczna była uważana za wielką cnotę. Ustrój, w którym każdy obywatel mógł działać na rzecz dobra wspólnego, był powodem dumy dla wielu Greków. Wspaniałą pochwałę demokracji stanowi mowa Peryklesa (zawarta w dziele Tukidydesa pt.: „Wojna peloponeska”), w której opisuje on demokrację jako rządy większości, gdzie każdy jest równy wobec prawa i ma prawo wyboru własnych przyjemności oraz w którym wszyscy posłuszni są władzy i prawom.

Mimo wielu zalet, demokracja ateńska nie byłą wolna od wad. Wedle współczesnych kryteriów, był to ustrój bardzo ograniczony – prawa politycznie mieli tam tylko obywatele Aten płci męskiej (wykluczone więc były kobiety, niewolnicy oraz obcokrajowcy). Co więcej, mimo oficjalnej równości dostępu do udziału w zgromadzeniu, rzeczywisty udział w eklezji był utrudniony dla najuboższych obywateli (musieli oni dzielić swój czas pomiędzy zaangażowanie polityczne a sprawy zarobkowe). Trwało to do połowy V wieku p.n.e. – za czasów Peryklesa wprowadzono diety za udział w zgromadzeniu.

Podsumowując, demokracja ateńska stanowiła pierwszy w historii ustrój, w którym każdy obywatel miał bezpośredni wpływ na prawo i władzę. Równość prawa, chęć politycznego angażowania się Greków, a także rozwiązania proceduralne, jakie stosowano ponad 2,5 tysiąca lat temu, mimo pewnych wad, nawet w czasach rozwiniętych demokracji wywołują ogromny podziw.