Republika a demokracja - różnice i podobieństwa

Demokracja jest systemem rządów, w którym władza należy do ludu (grec. demos – lud, kratos – władza). Republika to natomiast ustrój, w którym władza sprawowana jest za pomocą wybranych przez obywateli osób (łac. res – rzecz, publica – publiczna, pospolita), jest ona ustrojem mieszanym.

Skąd wzięło się pojęcie republiki? Ze względu na zauważenie licznych wad systemu demokracji ateńskiej, w którym bezpośrednia władza należała do ludu, myśliciele starożytności (przede wszystkim Arystoteles i Platon) wskazywali, że demokracja jest złym ustrojem. Zbyt wiele możliwości manipulacji demosem, zbyt duże ryzyko tyranii większości – demokrację przeciwstawiono więc znacznie lepszemu ustrojowi mieszanemu, czyli republice. Republika miała czerpać korzystne cechy z innych ustrojów – przede wszystkim z demokracji i arystokracji, ale też z oligarchii czy monarchii i utworzyć w ten sposób nową jakość rządzenia, pozbawioną wad innych ustrojów. Z demokracji zaczerpnięto przede wszystkim wybory, w których mają uczestniczyć wszyscy pełnoprawni obywatele.

Pojęcia republiki nie można oddzielić od historii starożytnego Rzymu – ustrój ten panował w Rzymie przez 5 wieków, a zastosowane wówczas rozwiązania wpływały i wpływają jeszcze na dzisiejsze republiki. Najwyższa władza sądownicza i prawodawcza należała wówczas do ludu (obywateli rzymskich), pełnia władzy była jednak dzielona z senatem (władza sprawowana przez arystokrację) i urzędnikami.

W kolejnych wiekach ustrój republikański stopniowo został zapominany na rzecz monarchii, pomimo tego jednak funkcjonowały kraje, w których utrzymywała się republika, np. Republika Wenecka (najdłużej trwająca republika w historii) czy Rzeczpospolita Obojga Narodów. Współcześnie republika jest bardzo upowszechnionym ustrojem.

Idee republikańskie i demokratyczne padły na podatny grunt w nowożytności, a szczególnie w wieku XIX i XX. Powstawały wówczas liczne republiki, ograniczano władzę monarchy, a następnie, wraz z rewolucją przemysłową, dochodziło do demokratyzacji władzy. Współcześnie duża część państw to demokracje (mniej lub bardziej rozwinięte), a znakomita większość to republiki.