Demokracja w USA, demokracja amerykańska - historia, cechy, charakterystyka

Ustrój polityczny Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej rozwijał się pod wpływem wielu czynników, z których sporo było wyjątkowych, niespotykanych na kontynencie europejskim. Kraje Europy Zachodniej, których historia trwała ponad tysiąc lat, doświadczyły wielu różnych ustrojów – od republik po monarchie absolutne, a demokracja stała się tam raczej wynikiem oczekiwań społecznych niż efektem poszukiwania najlepszego ustroju. Odwrotnie działo się właśnie w Ameryce.

Stany Zjednoczone początkowo były wyzyskiwanymi koloniami, ale już wtedy (co nasiliło się po uzyskaniu niepodległości) stały się one upragnionym miejscem przyjazdu wielu ludzi. Osoby przedsiębiorcze, poszukiwacze przygód i dobrego zarobku oraz ci, którym z różnych względów nie powiodło się w Europie, płynęli do Stanów Zjednoczonych, by utworzyć w przyszłości mocno zróżnicowane społeczeństwo, które od odpowiedników europejskich różniło się pod względem jednej, lecz kluczowej cechy – w społeczeństwie amerykańskim nie było arystokracji.

Ojcowie założyciele (m.in. G. Washington czy T. Jefferson) podpisując Deklarację niepodległości czy – następnie – tworząc Konstytucję Stanów Zjednoczonych (1787 r.) wiedzieli, że w zróżnicowanym społeczeństwie powstających Stanów Zjednoczonych wszyscy są równi (wówczas równość dotyczyła tylko osób białych), a najlepszym dla tego społeczeństwa ustrojem będzie demokracja, w której wszyscy obywatele uczestniczą we władzy.

„O demokracji w Ameryce” – książka Alexisa de Tocquevilla z XIX wieku wspaniale przedstawia obraz demokratycznego społeczeństwa amerykańskiego. A. de Tocqueville wskazywał na liczne zalety demokracji amerykańskiej – sprawnie działające instytucje demokratyczne i, co kluczowe dla demokracji amerykańskiej, dużą rolę stowarzyszeń zarówno o charakterze politycznym, społecznym, jak i ekonomicznym. Ogromną zaletą społeczeństwa amerykańskiego w XIX wieku, ale także i współcześnie, jest zaangażowanie obywateli, uczestnictwo w rozmaitych grupach i stowarzyszeniach, chęć do samoorganizowania się dla skuteczniejszego rozwiązywania problemów. A. de Tocqueville wskazywał nawet, że stowarzyszenia popularne w Stanach Zjednoczonych są receptą na zarzuty stawiane demokracji, która według współczesnych mu Europejczyków powodowała odizolowanie jednostki, uśrednienie społeczeństwa, rezygnację z dobrych cech, jakie przez stulecia niosła arystokracja. Alexis de Tocqueville wskazywał jednak także na pewne problemy Ameryki – m.in. na narastające konflikty na tle rasowym (zniesienie niewolnictwa w II połowie XIX wieku, a następnie ciągły wzrost praw osób czarnoskórych w XIX i XX wieku aż do ich wyrównania z osobami białymi spowodował, że współcześnie konflikty na tle rasowym mają mniejsze znaczenie).

Współczesne społeczeństwo amerykańskie, mimo ogromnej różnorodności (ciągła duża liczba imigrantów z różnych części świata), może być stawiane za wzór społeczeństwa obywatelskiego, a tamtejsza demokracja jest jedną z najsprawniej działających. Poszukiwanie dobra wspólnego wśród tylu różnic, elastyczność, otwartość, skłonność do wypracowywania kompromisu oraz niegasnąca chęć działania obywateli – to siła społeczeństwa amerykańskiego i jego demokracji.