Demokracja - Demokracja bezpośrednia - formy, geneza, charakterystyka

Demokracja jest systemem rządów, w którym władza należy do ludu (grec. „demos” oznacza lud a „kratos” władzę). W starożytnej Grecji, w której powstała, cechą demokracji było uczestniczenie we władzy wszystkich pełnoprawnych obywateli Aten. Gromadzili się oni w ramach tzw. Zgromadzenia Ludowego, gdzie zapadały najważniejsze dla polis decyzje, zgromadzenie wybierało lub losowało także urzędników państwowych. Ówczesna władza rzeczywiście należała do ludu (mowa o męskich obywatelach Aten, bowiem kobiety, cudzoziemcy, niewolnicy byli tej władzy pozbawieni). We współczesnych, licznych ludnościowo, krajach demokracja bezpośrednia, w której każdy – na wzór ateński – miałby możliwość decydowania o władzy, jest bardzo trudna do zrealizowania.

Współcześnie w zdecydowanej większości krajów demokratycznych mamy do czynienia z demokracją pośrednią – władza sprawowana jest za pośrednictwem wybieranych przez społeczeństwo przedstawicieli. Mimo to, często działają w tych krajach pewne instytucje umożliwiające obywatelom bezpośredni wpływ na władzę.

Po pierwsze, bezpośrednim działaniem obywateli są wybory. Jest to jednak zbyt rzadko występujący moment w systemie politycznym, by obywatele w rzeczywistości poczuli, że mają bezpośredni wpływ na rządy. Innym mechanizmem demokracji bezpośredniej, mającym wymierne rezultaty, jest referendum, podczas którego społeczeństwo może wypowiedzieć swoją opinię na temat określonej sprawy. Wynik referendum ma dla władz państwowych zwykle charakter wiążący. Referendum dotyczy najczęściej istotnych spraw państwowych, mających wpływ na samych obywateli – polskim przykładem jest akceptacja nowej konstytucji czy akcesja do Unii Europejskiej. Pewną odmianą referendum jest plebiscyt. Jest to głosowanie obywateli, które ma na celu podjęcie decyzji w sprawie przynależności państwowej określonego terytorium (np. plebiscyt na Śląsku w 1921 r.)

Następnym mechanizmem, który umożliwia społeczeństwu bezpośredni udział w sprawowaniu władzy, w tym przypadku władzy ustawodawczej, jest inicjatywa ustawodawcza (inicjatywa ludowa). W warunkach polskich jest to projekt ustawy poparty przez 100 000 podpisów obywateli.

Współcześnie systemem politycznym najbardziej zbliżonym do demokracji bezpośredniej jest system rządów występujący w Szwajcarii. Duża autonomia poszczególnych kantonów Szwajcarii oraz silne i zaangażowane społeczeństwo obywatelskie powodują, że demokracja bezpośrednia Szwajcarii (jej główne przejawy to częste referenda) jest bardzo dobrze funkcjonującym systemem, pozwalającym uniknąć wielu wad demokracji pośredniej.