Władza - władza despotyczna. Definicja, opis, przykłady

Władza despotyczna, despotyzm (gr. despotes - „głowa domu”, „pan”, „zwierzchnik”) -jedynowładztwo, forma rządów, w której nieograniczoną władzę sprawuje władca, ograniczający w sposób bezwzględny wolność innych jednostek. 

Despotycznymi określa się państwa (monarchie) starożytnego Wschodu: Egipt, Babilonię, Asyrię, Persję, Indie czy Chiny, a także imperia prekolumbijskie, tj. Inków, Majów i Azteków. W tych społecznościach, władza skupiona była w ręku jednego władcy, nazywanego „wielkim królem” i deifikowano, był najwyższym kapłanem i źródłem prawa, najwyższym sędzią decydującym o życiu poddanych. Gospodarka tych ludów, oparta była na eksploatacji ludności, zwłaszcza niewolników. Cechowała je stagnacja i brak postępu, co wpływało na zastanie się funkcjonującego ustroju monarchicznego. O utworzeniu scentralizowanego aparatu władzy decydowały względy gospodarcze, konieczność silnej władzy, będącej w stanie opanować sytuację w kraju i zapewnić bezpieczeństwo poddanym. Od despoty oczekiwano mocy rozkazywania siłom przyrody, aby zapewnił w ten sposób pomyślność i obfite zbiory poddanym. Jeśli się tak działo, władcę uznawano za prawowitego, a jego imperium traktowano jako porządek kosmiczny na ziemi, któremu przeciwstawiać się nie wolno. Wynika z tego, że władza despotyczna nie dopuszczała polityki jako równej i suwerennej relacji z innymi państwami, a każdą wojnę traktowała jako reakcję na atak złych buntowników. W praktyce jednak, władza despotów była mocno ograniczona, czy to przez rozległość ich imperiów, czy poprzez opozycję elit politycznych w poszczególnych krajach.

Pojęcie tyranii stosowali również starożytni Grecy. Mianem tym, dla odróżnienia od greckich, nazywali wszystkie „barbarzyńskie” formy życia zbiorowego. Podstawową różnicą pomiędzy typami władzy obecnymi w Helladzie a społecznościami, które nazywali despotycznymi, było nieistnienie porządku prawnego we wszystkich „barbarzyńskich” państwach. Rządy były w nich pozbawione pochodzących od bogów praw opartych na boskiej sprawiedliwości, a mieszkańcy niewolniczo poddani panującemu. W ten sposób widzieli starożytni Grecy perskiego króla Kserksesa, uważając go za bezwzględnego i okrutnego.

Despotyzm wykluczali także starożytni rzymianie. Lecz o ile pryncypał nie miała z nim nic wspólnego, to już dominat, zwłaszcza za panowania Dioklecjana (284-305), nosił pewne cechy władzy despotycznej, co wynikało z mody na orientalizację. 

Ta niejednoznaczność we wskazywaniu rządów despotycznych, związana jest z tym, że pojęcie to, nigdy nie miało ostatecznie ustalonego znaczenia. Dlatego, obecnie stosuje się je dość dowolnie. Bywa synonimem tyranii, absolutyzmu, autokracji i dyktatury. Spośród cech jakie powszechnie się im przypisuje, 

Wymienić można nieistnienie norm prawnych, arbitralność postępowania, dowolność w ustalaniu i egzekwowaniu zasad, kierowanie się kaprysami, stosowanie sadyzmu, a nawet masowego terroru, obliczonych na zmonopolizowanie rządów przez panującego i jego otoczenie.