Racja stanu - definicja, charakterystyka, przykłady

Każde państwo, chcąc zapewnić sobie względną stabilizację polityczną i ekonomiczną oraz dostateczny poziom zadowolenia mieszkających w nim obywateli, podejmując kluczowe decyzje i rozstrzygając najważniejsze kwestie musi kierować się określoną racją stanu.

Pojęcie to zostało wprowadzone do nowożytnej literatury przez włoskiego historyka, arcybiskupa Mediolanu Giovanniego Botero. Za faktycznego twórcę koncepcji racji stanu uważa się humanistę Niccolo Machiavellego, który w swoich pracach tłumaczył istnienie tzw. politycznej konieczności, co jednoznacznie utożsamia się z dzisiejszym rozumieniem tego terminu. Machiavelli odkrywa prawdę, iż władzę sprawują silni i sprytni, a chcąc osiągnąć niektóre zamierzenia należy się uciec do wszelkich sposobów, niekoniecznie zgodnych z ogólnoludzką moralnością. W przypadku racji stanu to uzasadnienie dla tego typu czynów. Potocznie mówi się, że wystąpiła „wyższa konieczność”.

Rację stanu definiuje się jako nadrzędny i niepodlegający kwestionowaniu interes państwowy, który przewyższa wszystkie partykularne interesy i normy. W rozumieniu słownikowym jest ona zawsze wspólna dla większości obywateli danego państwa oraz wszystkich organizacji w nim działających. Praktyka pokazuje, że nie zawsze pokrywa się z wolą narodu.

Jako, iż racja stanu jest pojęciem na wskroś fikcyjnym, często bywa przewrotnie interpretowana i dostosowywana do aktualnych potrzeb politycznych. Przykładem takiego działania mogą być np. działające po I wojnie światowej w Europie ruchy nacjonalistyczne, jak włoski faszyzm, który swój kręgosłup ideologiczny opierał właśnie na szeroko rozumianym postępowaniu dla dobra narodu. Politycy lub partie polityczne, które w swoim programie posługują się pojęciem racji stanu, przedstawiają ją najczęściej jako kwestię nadrzędną, tłumacząc tym samym niektóre z podjętych przez siebie niepopularnych decyzji, które są niezbędne, ale przynoszą korzyści dopiero w dłuższej perspektywie, czyli gruntowne reformy gospodarcze czy społeczne.

Racją stanu kierują się ponadto przedstawiciele państwa, działający na arenie międzynarodowej, bowiem do nich należą decyzje odnośnie sojuszów gospodarczych czy politycznych, które w zależności od ich wyboru dają państwu mniej lub bardziej pożądane następstwa. Interes, którym kierują się przy ich wyborze nazywany jest właśnie racją stanu, czyli innymi słowy tym, co jest dla państwa w danym momencie najkorzystniejsze.