Samorząd zawodowy i gospodarczy w Polsce - charakterystyka, porównanie

Funkcjonowanie samorządu zawodowego w Polsce jest jasno określone przez obowiązującą od dnia 2 kwietnia 1997 roku Konstytucję RP. W art. 17 ust. 1 znajduje się szczegółowy opis tych korporacji zrzeszających przedstawicieli zawodów zaufania publicznego. Dopuszcza możliwość tworzenia ich na drodze ustawowej oraz wyznacza dwa podstawowe cele  istnienia: sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem zawodów zaufania publicznego w granicach interesu publicznego oraz reprezentowanie osób je wykonujących.

Na terenie Rzeczypospolitej Polskiej istnieje wiele odrębnych samorządów zawodowych, zorganizowanych autonomicznie według różnych zasad. Prawo do tworzenia samorządów zawodowych, a tym samym status zawodu zaufania publicznego, mają m.in.: adwokaci, aptekarze, architekci, komornicy, kuratorzy sądowi, lekarze i dentyści, weterynarze, nauczyciele, notariusze, pielęgniarki i położne, prokuratorzy, psychologowie, sędziowie oraz urbaniści. Ze względu na wyjątkowy charakter sprawowanej funkcji obecnie rozważa się nadanie możliwości tworzenia korporacji zawodowych pośrednikom w obrocie nieruchomościami, zarządcom nieruchomości oraz rzeczoznawcom majątkowym.

Natomiast samorząd gospodarczy nie został sprecyzowany w jednym akcie normatywnym lecz jego charakterystyka zawiera się w pięciu odrębnych ustawach, które w sumie stanowią podstawę prawną funkcjonowania samorządu gospodarczego w Polsce. Do wspomnianych ustaw zalicza się: ustawa z dnia 30. maja 1989 roku o izbach gospodarczych, ustawa z dnia 22. marca 1989 o rzemiośle, ustawa z dnia 14. grudnia 1995 o izbach rolniczych, ustawa z dnia 30. maja 1989 roku o samorządzie zawodowym niektórych przedsiębiorców oraz (z pewnymi zastrzeżeniami) ustawa z 23. maja 1991 o organizacjach pracodawców.

W świetle ustaw samorząd gospodarczy klasyfikuje się jako samorząd specjalny (nie terytorialny), posiada osobowość prawną, a także ma charakter korporacji, w której głównym elementem są członkowie, czyli korporanci. Samorząd gospodarczy pozostaje pod kontrolą władz państwowych, ale jest zdolny do samodzielnego wykonywania zadań administracyjnych, za które ponosi pełną odpowiedzialność. Oprócz zadań zleconych realizuje także zadania własne.

Organizacja samorządu gospodarczego jest jasno określona w przepisach prawa i ma charakter przedstawicielski, czyli jest swoistą reprezentacją zrzeszonych w nim członków. Ustawa określa ponadto wysokość środków finansowych, które samorząd gospodarczy ma do swojej dyspozycji oraz nadaje mu uprawnienia do posługiwania się przymusem w razie konieczności.