Władza - władza biurokratyczna. Definicja, opis, przykłady

Władza biurokratyczna (franc. bureaucratie; bureau - biurko; gr. kratos - władza) - władza powiązana z urzędem, władza sprawowana przez organizację o scentralizowanym, usankcjonowanym systemie i hierarchicznej strukturze; sprawowana przez ogół profesjonalnych, zorganizowanych urzędników, którzy spełniają swoje funkcje w ramach uniwersalnych i sformalizowanych zasad i procedur działania. Pojęcie to wprowadził XVIII-wieczny ekonomista francuski, markiz Vincent de Gournay, przywoływali je również Karol Marks i Alexis de Tocqueville. 

Jako pierwszy teorią władzy biurokratycznej zajął się jednak niemiecki socjolog i filozof Max Weber (1864-1920). Stworzył on tzw. klasyczny model biurokracji, uznając, że jest narzędziem niezbędnym do racjonalnego panowania. W toku swoich rozważań, zaprezentował on taki „typ idealny” organizacji administracji, który miał się opierać na kilku podstawowych wyznacznikach: regułach, kompetencjach, hierarchii, organach, profesjonalizacji, fachowości i dokumentacji. 

Przestrzeganie reguł oznaczało takie funkcjonowanie struktur państwowych, które opierałoby się całości na zobowiązaniu do poszanowania i przestrzegania ustanowionych praw technicznych i praw-norm. Zasada kompetencji określać miała szczegółowy podział kompetencji wewnątrz struktur. Struktury te zaś, opierać się miały na zwierzchności polegającej na instancyjności, nadzorze i kontroli, na możliwości wniesienia skargi i odwołania się od decyzji, czyli - na zasadzie hierarchiczności. Zadania władzy biurokratycznej pełnić miały specjalnie wyznaczone organy, dla których rzeczowo określić miano zakres obowiązków, uprawnienia w zakresie podejmowania decyzji, a w jasno określonych sytuacjach, stosowania odpowiednich środków przymusu. W organach władzy biurokratycznej zatrudnieni mogły być jedynie osoby posiadające fachowe wykształcenie  (najlepiej prawnicze). Pracownicy biurokracji stawali się urzędnikami (najemnymi pracownikami sztabu administracyjnego), a zatem - musieli całkowicie oddzielić swoja pracę od własności środków jakie były konieczne dla jej wykonywania, od dostarczania tychże środków oraz od swojego życia prywatnego, co oznaczało maksymalną profesjonalizację zatrudnionych. Z tego względu, nie można było dopuścić do jakiejkolwiek formy zawłaszczenia urzędu przez urzędnika wykonującego swoje obowiązki. Natomiast wszystkie działania urzędowe, także wydawanie poleceń, miały być udokumentowane, musiały mieć swoje potwierdzenie na piśmie, w aktach. 

Według koncepcji Webera, to właśnie tak urządzona władza biurokratyczna jest najczystszym typem władzy legalnej. Władzę tę pełnić miał kierownik, wybrany lub następujący w ramach sukcesji, oraz rzesza osób powołanych na urzędnicze stanowiska, których obowiązują tzw. zasady organizacji sztabu biurokratycznego. Urzędnicy mieli być osobiście wolni, a podlegli jedynie obowiązkom wynikającym z urzędu, pracować w ramach ustalonej hierarchii określającej trwałe kompetencje. Zatrudnia się ich na podstawie kontraktu, na stałe, wg kwalifikacji. Wynagrodzeniem są stałe pensje pieniężne, w zależności od rangi, zaś po zakończeniu służby, zapewnia się im emeryturę. Praca urzędnicza jest ich głównym zawodem. Mają jasność co do kolejnych stopni kariery, wg ustalonych kryteriów, lat pracy osiągnięć. Podlegają dyscyplinie urzędowej i nie mogą zawłaszczyć swojego urzędu. 

Mimo, iż obecnie, biurokracja ma zabarwienie raczej pejoratywne i kojarzy się z niesprawną, pozbawioną wyobraźni machiną urzędniczą, to właśnie ona reguluje wzajemny wkład stosunków i stwarza możliwości skutecznego działania. Stanowi wzór działań sztabu administracyjnego, działań urzędniczych określonych przez kwalifikacje, racjonalność, bezosobowość i efektywność. Do problemów z jakimi przychodzi jej się zmierzyć należą przede wszystkim trudność z wdrażaniem innowacji, spory między ekspertami, brak koordynacji działań w przypadku sytuacji nietypowych, nieuwzględnionych w obowiązujących przepisach i in.