Monarchia elekcyjna - wady i zalety

Monarchia elekcyjna jest ustrojem, w którym monarcha (król) jest wybierany przez uprawnioną grupę społeczeństwa. Monarchia ta jest wynikiem rezygnacji z dziedzicznego przekazywania władzy. Celem monarchii elekcyjnej jest nie tylko włączenie do rządzenia szerszej grupy osób, ale także ochrona przed wadami dziedziczenia korony - np. wad charakteru pierworodnego potomka królewskiego, który nie mógłby we właściwy sposób sprawować władzy królewskiej.

Monarchia elekcyjna, dążąc do uleczenia wielu wad monarchii dziedzicznej, nie uwolniła się jednak od wielu własnych wad. Po pierwsze, jakość rządów (wiedzy, cech charakteru, sprawności i sprawiedliwości) kandydatów, jak również ostatecznego zwycięzcy elekcji, w dużej mierze zależała od cech i układów grupy społecznej wybierającej króla. Podatność na korupcję, kłótliwość, chęć realizacji własnych interesów mogły nieraz wpływać na wybieranie władcy - tym samym wybrany król niekoniecznie mógł być najlepszym z kandydatów. 

Inną wyraźną wadą monarchii elekcyjnej jest sama kwestia potencjalnych królów - tego, kto kandydował na króla. Taka osoba może kierować się bardzo wieloma pobudkami, z których dobro kraju i poddanych niekoniecznie znajduje się wśród priorytetów. Działo się tak np. wtedy, kiedy kandydaci na tron pochodzili z innego kraju – korona była dla nich tylko pewnym atrybutem prestiżu i dostępu do rozmaitych dóbr, a nie środkiem do skutecznej realizacji celów dobra publicznego. 

Z drugiej strony jednak, jak wspomniano na wstępie, monarchia elekcyjna ma także pewne zalety - pozwala ona bowiem uniknąć wad monarchii dziedzicznej. W przypadku dziedziczenia korony według męskich pierworodnych potomków (a w razie ich śmierci - ich braci), może się zdarzyć, że berło władzy królewskiej będą dzierżyły osoby nieprzygotowane. Chodzi tu nie tylko o wiedzę i umiejętności (ponieważ dziedzice tronu byli do władzy odpowiednio szkoleni), ale o pewne ubytki charakteru, które mogły powodować dużą nieskuteczność rządów (np. podatność na manipulację i fałszywe komplementy doradców). W monarchii elekcyjnej, przynajmniej teoretycznie, dochodziło do wyboru najwłaściwszego kandydata.

Inną zaletą monarchii elekcyjnej jest zmniejszenie trudnego dla państwa momentu po śmierci króla, przy jednoczesnej niepełnoletności dziedzica - nowy monarcha był wtedy stosunkowo szybko wybierany i mógł, bez szkodliwych przerw, zacząć zarządzać państwem. Co więcej, nie było wtedy również krwawych konfliktów o władzę między synami i dalszymi krewnymi króla, do jakich stosunkowo często dochodziło w ustroju monarchii dziedzicznej.