Monarchia parlamentarna - definicja, charakterystyka, przykłady

Monarchia parlamentarna jest jednym z rodzajów monarchii konstytucyjnej, czyli ustroju, w którym władza króla i innych instytucji władzy (w tym parlamentu) jest ograniczana na drodze konstytucyjnej. Monarchia parlamentarna wyróżnia się tym, że głównym ośrodkiem władzy w państwie nie jest król, ale parlament i rząd na czele z premierem. Król sprawuje wówczas zwykle wyłącznie funkcje reprezentacyjne, zgodnie z łacińską zasadą rex regnat, sed non gubernat - król panuje, ale nie rządzi.

Współczesnymi przykładami monarchii parlamentarnej są: Norwegia, Dania, Szwecja, także Hiszpania i Wielka Brytania.

Monarchia konstytucyjna (w tym monarchia parlamentarna) uważana jest za pewien pomost pomiędzy monarchią absolutną, a republiką - wydanie konstytucji i przekazanie dużej części władzy organom ustawodawczym, wybieranym przez obywateli kraju, stanowi wyraźne odejście od absolutystycznych rządów króla (który od teraz współdzieli władzę z parlamentem i rządem). Na mocy aktów prawnych - w tym konstytucji - wola monarchy jest w prawny sposób ograniczania, podobnie zresztą jak działania parlamentu. Przekazanie władzy w ręce pochodzących z wyboru posłów (lub drugiej izbie, np. arystokratów) spowodowało przesunięcie ośrodka władzy z króla w kierunku ludu - od tego kroku nie ma już odwrotu. 

Krajem, w którym jako pierwszym rozwinął się ustrój monarchii parlamentarnej (i trwa do dzisiaj) jest Wielka Brytania. Początki tego ustroju na Wyspach sięgają średniowiecza i wydanej w 1215 roku Wielkiej Karty Swobód ograniczającej władzę królewską. Kolejne akty ograniczające władzę króla pojawiły się w wyniku przejęcia władzy przez Stuartów w XVII wieku, którzy mieli dążenia absolutystyczne. Rządy Stuartów doprowadziły do serii wojen domowych, które zakończyły się wydaniem w 1689 r. Deklaracji Praw Narodu Angielskiego. W Deklaracji tej ustalono zakres władzy parlamentu i króla, wprowadzając jednocześnie przewagę parlamentu nad królem - jest to początek monarchii parlamentarnej w Wielkiej Brytanii. 

Inne kraje europejskie na przemiany ustrojowe musiały czekać przynajmniej wiek dłużej - XVIII i XIX wiek to czas przemian ustrojów Francji, Polski, Niemiec i wielu innych krajów. Niektóre kraje Europejskie do dzisiaj pozostały przy ustroju monarchii parlamentarnej, inne natomiast przeobraziły się w republiki.