Neokolonializm - definicja, opis. Przyczyny i skutki neokolonializmu

Neokolonializm - termin określający pewną zależność dawnych kolonii, trwający już po uzyskaniu przez nie formalnej niepodległości; współczesna forma kolonializmu. 

Kolonializm polegał nie tylko na panowaniu politycznym metropolii i na podległości danego państwa. Przejawiał się natomiast w opanowaniu wszystkich dziedzin życia kolonii, zarówno politycznej, jak i społecznej, kulturalnej, ekonomicznej, gospodarczej i wojskowej. Kiedy w XX w. koloniom przyznawano wolność, państwa, które dotąd sprawowały w nich kontrolę, stosowały zasadę: „wyjść, aby pozostać”. Polegało to na tym, że byłe metropolie, pod pozorem oddania atrybutów niepodległości, różnymi sposobami starały się utrzymać związki i zależności gospodarcze i polityczne, a przez to, zachować decydującą pozycję w dawnych koloniach. Pozostawiały w nich zatem część swojej kadry urzędniczej czy wojskowej, umyślnie popierały uległych polityków. Przede wszystkim jednak, podporządkowywały własnym interesom miejscowy rozwój gospodarczy (zwłaszcza surowcowo-rolniczy) i stosunki handlowe, zachowując często wspólną walutę i system bankowy.

Tzw. polityka neokolonialna, posługująca się nowymi środkami, dotyczy również krajów słabo rozwiniętych, dysponujących niewielkim potencjałem politycznym czy militarnym. Jej efekty widoczne są np. armiach tych państw, w których dowództwo sprawują wczorajsi kolonizatorzy, zaś kadry kształci się w szkołach metropolii. Problemem są też wolne media, ponieważ większość środków przekazu, zwłaszcza koncerny telewizyjne i radiowe, opanowały podmioty zewnętrzne. Istotnym czynnikiem mającym wpływ na utrzymywanie się neokolonializmu jest też system szkolnictwa i stosowany w nim język nauczania, często odziedziczony po kolonizatorach. Mija więc wiele czasu nim rodzime struktury wykształcą własnych specjalistów i przygotują ich do przejęcia stanowisk w administracji kraju. 

Najpoważniejszym problemem krajów słabo rozwiniętych i byłych kolonii jest ich zadłużenie, utrzymywane dodatkowo przez popieranie obecnych w nich dyktatur czy reżimów, przymykanie oczu na wojny domowe i pomoc w instalowani tzw. marionetkowych rządów. Pomoc jaką otrzymują od innych państw jest bowiem i tak mniejsza niż wysokość zysków, jakie czerpie z nich metropolia. Wpędzanie niektórych krajów w tę pułapkę zadłużenia powoduje, że stają się one celem bezwzględnej eksploatacji surowców. Tak stało się np. z Irakiem (ropa naftowa) czy Republiką Południowej Afryki (diamenty). 

Państwa dotknięte neokolonializmem nie mają wielu możliwości, by same przeciwstawić się ingerencji dawnych metropolii. Prowadząc politykę antykolonialną, starają się jednka krok po kroku, zyskiwać ekonomiczną i polityczną niezależność. W zwalczaniu obcych wpływów, pomagają im zwłaszcza państwa niezaangażowane, starające się zorganizować takie formy współpracy, które byłyby korzystne również dla krajów słabo rozwiniętych.