Zasady prawa karnego - nullum crimen sine lege - interpretacja

Zwrot ‘nullum crimen sine lege’ pochodzi z języka łacińskiego w którym oznacza tyle co ‘nie ma przestępstwa poza prawem’. Inne tłumaczenia to ‘co nie jest zabronione jest dozwolone’ lub ‘nie ma przestępstwa bez prawa’. 

Nullum crimen sine lege jest jedną z naczelnych paremii (inaczej sentencji) prawniczych odnoszących się do przepisów prawa.  Tłumaczy się ją jako niemożliwość ukarania za popełnienie jakiegoś czynu jeśli prawo wprost nie określa go jako przestępstwo.  Zakazuje się wiec karania za czyn, który nie był zabroniony w momencie w którym go popełniano. Niemożliwe jest zatem wsteczne stosowanie przepisów karnych wobec sprawcy. 

Sentencja ta ma na celu ochronienie jednostki przed represją ze strony państwa i nieograniczonym wprowadzaniu sankcji karnych. 

Oparcie prawa karnego na omawianej zasadzie uniemożliwia także stosowanie wykładni rozszerzającej na niekorzyść sprawcy.  Dodatkowo granice kary winny być określone przez przepisy prawa. 

W polskim ustawodawstwie zasada ‘nullum crimen sine lege’ znalazła swe odzwierciedlenie w ustawie zasadniczej. Artykuł 42. Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej głosi, iż nikt nie może zostać poddany odpowiedzialności karnej, jeśli w czasie popełniania czynu nie obowiązywała groźba kary za jego popełnienie. Jednocześnie zaznaczone jest, iż przepis ten nie wyłącza sytuacji, w których dany czyn stanowił przestępstwo w myśl obowiązującego prawa międzynarodowego. 

Zasada ta zawarta została także w Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela z 1789 roku oraz Europejskiej Konwencji Praw Człowieka która weszła w życie 1953 roku (wobec Polski weszła w życie w 1993 roku). 

Zasadę ‘nullum crimen sine lege’ warto porównać z inną pochodząca z języka łacińskiego paremią ‘nullum crimen sine culpa’ oznaczającym brak przestępstwa bez przypisania winy, która funkcjonuje w zasadach prawa karnego jako zasada winy.