Zasady prawa karnego - lex retro non agit - interpretacja

Zasada lex retro non agit jest jedną z podstawowych zasad całego współczesnego polskiego systemu prawa. Fundamentalne znaczenie ma ona także dla prawa karnego w naszym kraju. 

Sentencja ‘lex retro non agit’ pochodzi z języka łacińskiego, w którym oznacza dosłownie ‘prawo nie działa wstecz’. Inaczej zasadę tę określa się mianem nieretroaktywności prawa (termin retroactio także pochodzi z języka łacińskiego, w którym oznacza prawo obowiązujące z mocą wsteczną, to znaczy odnoszące się do sytuacji przed jego ustanowieniem i obowiązywaniem). 

Zasada nieretroaktywności przepisów prawa oznacza, że ustanowione przepisy prawne nie mogą wywoływać skutków prawnych dla czynów mających miejsce prze jego wejściem w życie. Jeśli jednostka ma zostać pociągnięta do odpowiedzialności karnej za naruszenie prawa, konieczne jest by w czasie popełniania czynu zabronionego wiedziała o istnieniu odpowiedniej regulacji, bądź przynajmniej miała możliwość zdobycia takich informacji. Konieczna jest zatem świadomość postępowania w zgodzie lub z naruszeniem obowiązującego prawa.

W prawie karnym zasada ta oznacza, ze niemożliwe jest skazanie za czyn, który popełniony został, zanim odpowiednie przepisy prawa wprowadziły jego kryminalizację. 

Od zasady ‘lex retro non agit’ możliwe są jednak wyjątki. Dotyczy to sytuacji, w których zastosowanie nowych przepisów do sytuacji przeszłych wiązałoby się z pozytywnymi skutkami, korzyściami dla podmiotów prawa.  

Nie ma natomiast przyzwolenia na odstępstwa od powyższej reguły w przypadku zastosowania prawa finansowego oraz prawa karnego.  

Zasadę ‘lex retro non agit’ należy powiązać z koniecznością wprowadzania vacatio legis przez ustawodawcę, czyli okresu w którym podmioty prawa mogą zapoznać się ze zmianą przepisów prawnych oraz odpowiednio do nich przygotować. Pozwala to na wcześniej zaznaczoną świadomości lub możliwości zdobycia wiedzy o łamaniu prawa w momencie popełniania danego czynu.