Darwinizm społeczny w socjologii - charakterystyka

Darwinizm społeczny to nurt w socjologii rozwijający się w XIX w. na gruncie odkryć i przemyśleń Karola Darwina z zakresu ewolucji i znaczenia doboru naturalnego. Darwinizm, jako teoria ewolucji, opierał się na stwierdzeniu ciągłej zmienności świata i dopasowywaniu się organizmów do zmieniających się warunków na zasadzie doboru naturalnego (naturalnej selekcji). Prowadziło to do łączenia osobników najsilniejszych, mających największe zdolności przystosowawcze, co owocowało m.in. powstaniem nowych, lepiej przystosowanych gatunków.

Przełożenie tez Darwina na teren zainteresowań socjologii nastąpiło w wyniku zaadaptowania założeń o doborze naturalnym do warunków społecznych. Według zwolenników socjodarwinizmu, zjawiska społeczne polegają na ciągłej rywalizacji między jednostkami, narodami, państwami – w wyniku której mają przetrwać tylko najbardziej wartościowe i najsilniejsze z nich.

Darwinizm społeczny rozwijany był przez licznych badaczy XIX i początku XX w., najpełniejszy rozwój osiągnął zaś w wyniku przemyśleń Herberta Spencera (ewolucyjna teoria rozwoju społecznego), a także amerykańskiego socjologa Williama Grahama Sumnera (zwolennika neutralności państwa – na wzór neutralnej natury, prawa naturalnego oraz konkurencji społecznej, w wyniku której sukcesy odnoszą osoby najlepiej przystosowane).

Innym ważnym przedstawicielem darwinizmu społecznego był Ludwik Gumplowicz. Wskazywał on, że jednym z najważniejszych procesów zachodzących w społeczeństwie jest walka między grupami. Na gruncie darwinizmu społecznego opracował on także własną koncepcję powstawania państwa – konstytuuje się ono w wyniku podboju słabszych przez silniejszych.

Koncepcja darwinizmu społecznego, opierająca się na ciągłym konflikcie między poszczególnymi elementami społeczeństwa, a tym samym ciągłej selekcji osobników najlepszych, którzy napędzają rozwój cywilizacyjny i postęp, stała się nie tylko inspiracją wielu analiz naukowych, ale także np.  ideologii nazizmu. Opierając się na XIX-wiecznych ideach darwinizmu społecznego, naziści usprawiedliwiali własną chęć dominacji nad innymi, wskazywali, iż hegemonia nowego, wspaniałego społeczeństwa jest uwarunkowana naukowo – zwycięża ono po prostu w procesach doboru naturalnego. Darwinizm społeczny bywał też niejednokrotnie uzasadnieniem dla kolonizacji m.in. Afryki.

Darwinizm społeczny był inspirującą, XIX-wieczną ideą, która odpowiadała na potrzeby człowieka wierzącego w ciągły postęp, nie tylko technologiczny, ale przede wszystkim w postęp społeczeństw i jednostek. Prócz rozszerzenia wyobrażeń człowieka o procesach społecznych, miał on niestety także tragiczną realizację w historii – na jego mocy prowadzono działania imperialne oraz ekspansję kulturową i terytorialną.