Rewolucja agrarna - skutki i przyczyny

Nazwę rewolucji agrarnej noszą procesy prowadzące do przeobrażenia mało wydajnego, tradycyjnego rolnictwa w bardziej efektywne rolnictwo nowoczesne, które rozpoczęły się w XVIII w. Rewolucja agrarna nie była jednak tylko związana z przemianami gospodarczymi, równie ważne są bowiem przemiany społeczne.

Procesy te były tak istotne dla ówczesnych społeczeństw i tak radykalnie zmieniły uprawę rolną, że określenie „rewolucja” nie jest tutaj przypadkowe (choć rewolucja dotyczy zwykle gwałtownych i szybkich zmian). Warto zaznaczyć, że rewolucja agrarna rozpoczęła się w Europie Zachodniej (przede wszystkim w Anglii), dopiero w XIX w. jej osiągnięcia zaczęły się rozpowszechniać w Europie Środkowej i Wschodniej.

Przyczyn rewolucji agrarnej należy doszukiwać się w niewystarczającej wydajności dotychczasowego rolnictwa (stosowanej trójpolówki). Naprzemienne zasiewanie poszczególnych części pola znacznie ograniczało produkcję rolną, poszukiwano więc bardziej wydajnych form gospodarowania. Od początku XVIII w. stopniowo wprowadzano więc tzw. płodozmian.

Płodozmian, będący jednym z najważniejszych przejawów rewolucji agrarnej, pozwalał na wykorzystanie całości pola (żadna jego część nie leżała odłogiem). Polegał on na naprzemiennej uprawie roślin zbożowych i okopowych, wprowadzono także nowe rośliny uprawne: koniczynę, rzepak, tytoń, które uprawiane na danym polu korzystnie działały na żyzność gleby. Co więcej, dzięki sprowadzonym z Ameryki Południowej ziemniakom i kukurydzy, można było wyraźnie ograniczyć ryzyko klęski głodu. Należy zaznaczyć, że wzrost wydajności nastąpił także w hodowli zwierząt.

Drugim, bardzo ważnym aspektem rewolucji agrarnej były reformy rolne, które prowadziły do uwłaszczenia chłopów. Stanowiło to radykalne zerwanie z koniecznością pańszczyzny charakterystycznej dla feudalizmu i uwolniło znaczne zasoby siły roboczej. We Francji uwłaszczenie chłopów nastąpiło podczas Wielkiej Rewolucji Francuskiej w 1789 r., natomiast w Polsce pozostającej w XIX w. pod zaborami, zachodziło to etapowo właściwie przez całe tamto stulecie.

Rewolucja agrarna przyniosła bardzo istotne skutki – stała się podstawą XIX-wiecznej rewolucji przemysłowej. Dzięki rewolucji agrarnej wzrosła ilość pożywienia oraz jego jakość – w jadłospisie mieszkańców Europy coraz częściej gościło mięso. Poprawa wydajności uprawy roli i hodowli zwierząt pozwoliła gromadzić większe zapasy, co wyraźnie wpłynęło na wzrost liczby ludności (w Europie doszło właściwie do eksplozji demograficznej), która emigrując do miast, napędzała ich rozwój. Ponadto, gospodarstwa rolne mogły wyżywić powiększające się miasta, a to właśnie one były ośrodkami rzemiosła oraz rozwijającego się w XIX w. przemysłu.

Rewolucja agrarna, tak jak wspomniana rewolucja przemysłowa, miały bardzo duże znaczenie dla rozwoju społecznego i technologicznego, a także dla poprawy jakości życia ludzi.