Samorząd terytorialny - definicja, charakterystyka. Samorząd terytorialny w Polsce

Samorząd to rodzaj samoorganizowania się ludzi w celu podjęcia decyzji w ważnych dla siebie kwestiach. W ten sposób władza publiczna jest przekazywana ze szczebla centralnego w ręce obywateli, którzy, na podstawie i w granicach prawa, działają na rzecz wspólnoty zamieszkującej określony teren. Działanie samorządów w danym kraju powoduje decentralizację, a tym samym usprawnienie władzy.

Początki samorządu terytorialnego w Polsce sięgają XVIII w., jednak warto skupić się na jego współczesnych, powojennych przemianach. Centralistyczne rządy partii socjalistycznej w Polsce po drugiej wojnie światowej, w celu ograniczenia ewentualnego wpływu na władzę osób postronnych, wyraźnie ograniczyły funkcjonowanie samorządu terytorialnego. Teoretycznie, do 1975 r. funkcjonował podział trójstopniowy na gminy (potem tzw. gromady), powiaty i województwa, w rzeczywistości jednak nie było mowy o jakimkolwiek samorządzie – ich miejsce zajęły Rady Narodowe, będące właściwie lokalnym przedłużeniem władzy partii rządzącej.

W 1975 r. zniesiono podział trójstopniowy przez likwidację powiatów (warto zaznaczyć także, że w międzyczasie kilka razy zmieniała się liczba województw – w 1975 r. ustalono, że będzie ich 49).

Po odzyskaniu suwerenności w roku 1989, przywiązywano wielką wagę do rozwoju samorządności, jako jednego z głównych elementów ustroju demokratycznego. Ustawę, która przywracała trójstopniowy podział i regulowała kompetencje samorządów, uchwalono jednak dopiero w 1998 r. Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje podział na gminy, powiaty i 16 województw. Wśród gmin wyróżniamy 3 rodzaje: gminy wiejskie, miejskie i wiejsko-miejskie, natomiast wśród powiatów możemy wyróżnić tzw. miasta na prawie powiatu.

Podstawową zasadą polskiego samorządu terytorialnego jest zasada subsydiarności. Polega ona na tym, że najważniejszą jednostką samorządu jest gmina i należy do niej najwięcej kompetencji – by władza była jak najbliżej samych zainteresowanych obywateli. W momencie, gdy dane zadanie przerasta możliwości gminy – jest ono przekazywane do wyższego poziomu – powiatu.

W każdej jednostce samorządowej spotykamy organ uchwałodawczy (radę gminy albo powiatu) oraz organ wykonawczy: w przypadku gminy jest to wójt, burmistrz lub prezydent, w przypadku powiatu – starosta (miasto na prawach powiatu ma najczęściej prezydenta). W województwie głównym organem jest sejmik. Warto zaznaczyć, że wojewoda nie jest organem samorządowym, ale przedstawicielem centralnej administracji kraju.

Przeszło dekada, jaka minęła od reformy podziału terytorialnego kraju, pokazuje, że samorządność może działać naprawdę sprawnie. Ważne jest jednak zaangażowanie samych mieszkańców poszczególnych gmin czy powiatów. Należy pamiętać, że udział w samorządzie biorą lokalni mieszkańcy, którzy chcą działać na rzecz wspólnoty i coś zmienić – niestety, niejdednokrotnie liczba głosujących w wyborach do samorządu nie przekracza 50%, jak stało się w wyborach samorządowych w 2010 r.