Relatywizm - Relatywizm moralny - pojęcie, przykłady, charakterystyka

Relatywizm moralny to stanowisko, wedle którego istnieje wiele różnych, konkurencyjnych systemów moralnych, które są równorzędne. Tym samym, żaden z nich nie jest  bardziej słuszny od innych.

Relatywizm moralny wiąże się bezpośrednio z relatywizmem kulturowym – jeśli istnieje wielość społeczności o zróżnicowanej kulturze, każda z nich może mieć także własny system moralny. Jest to związane przede wszystkim z okolicznościami historycznymi i warunkami rozwoju danej społeczności: inny system wartości może mieć żyjący w lesie afrykańskim Pigmej, inny – wychowany w chrześcijańskiej rodzinie Polak.

Względne (relatywne) traktowanie moralności ma swoje zalety, ale także i wady. Zaletą podejścia relatywnego jest akceptacja istnienia innych systemów etycznych obok naszego, co wiąże się z próbą zrozumienia innych ludzi, a to ułatwia przecież stosunki międzyludzkie. Zgoda na odmiennie uporządkowane hierarchie wartości (często radykalnie różne od naszych) jest wyrazem wiedzy, świadomości tego, że okoliczności kształtowania życia jednostki czy społeczności mogą zasadniczo się różnić.

Kluczową wadą tego stanowiska jest natomiast sam fakt względności wartości. Jeśli wartość np. życia ludzkiego staje się względna, co stanowić będzie dla ludzi punkt odniesienia?

Doskonałym zobrazowaniem relatywizmu moralnego jest cytat Gustawa Herligna-Grudzińskiego: „Człowiek jest ludzki w ludzkich warunkach”. Pisarz, który ponad rok przebywał w łagrze, wskazywał, jak łatwo człowiekowi może przyjść całkowita zmiana obieranej dotychczas postawy moralnej. Nieludzkie warunki łagru – głód, zimno i ciężka praca – spowodowały, że wartosci wyznawane dotychczas przez niektórych więźniów przeobrażała się w moralność obozową. Życie i godność człowieka ustąpiły w niej miejsca zwierzęcej chęci przetrwania. Sam Herling-Grudziński przeciwstawiał się jednak relatywizmowi moralnemu i wierzył w pewne bezwzględne wartości.

W myśl relatywizmu moralnego, nie sposób ocenić tego, czy dana moralność jest słuszna czy niesłuszna, dobra czy zła. Każda moralność jest przecież wynikiem okoliczności. Przeciwieństwem tego stanowiska jest tzw. absolutyzm moralny, który stwierdza, że moralność powinna być stała niezależnie od okoliczności i sytuacji – istnieją pewne wartości nadrzędne, których nigdy nie można naruszać.

Stanowiska relatywizmu i absolutyzmu moralnego codziennie ścierają się we współczesnym świecie. Wydaje się jednak, że lepszym rozwiązaniem dla dobra rozwoju ludzkości jest absolutyzm moralny, w którym godność i życie człowieka nie ulegają ciężarowi potrzeb i oczekiwań jednostek.