Stosunek społeczny - socjologia: definicja, charakterystyka

Stosunek społeczny jest pewnym odgórnie ustalonym schematem zachowań – relacji między osobami pełniącymi określone role społeczne, jakie wynikają z zajmowanych przez nich pozycji w spełeczeństwie.

Stosunki społeczne cechują się trwałością i wielokrotnością interakcji. Wyróżniamy interakcje jednotematyczne – specjalistyczne, jakie zachodzą np. w stosunku lekarza i pacjenta, czy urzędnika i petenta, a także interakcje wielotematyczne – różnorodne, dotyczące wielu aspektów życia. Zachodzą one np. między przyjaciółmi.

Inną ważną własnoscią stosunków społecznych jest ich normatywna regulacja. Może się wydawać, że np. w relacjach przyjacielskich każdy człowiek działa wedle swojej woli – faktem jest jednak, że przynajmniej w części zachowań, każdy czyni to, co jest społecznie akceptowalne, to czego wymaga od niego społeczeństwo. W przypadku stosunku społecznego, jakim jest małżeństwo, normatywna regulacja dotyczy takich wymogów, jak wzajemny szacunek, pomoc, podział obowiązków itp.

Normatywny charakter stosunków wewnątrz spełeczeństwa wiąże się z kolejną ich cechą, jaką jest, wspomniana już, relacja między statusami i rolami społecznymi. Osoba zajmująca daną pozycję społeczną – np. lekarza, ma obowiązek spełnienia swojej roli – leczenia pacjentów.

Ze względu na złożoność zjawiska, jakim jest stosunek społeczny, przeprowadzono wiele klasyfikacji. Poniżej przedstawiono kilka wybranych podziałów.

Po pierwsze, typy stosunków społecznych można oreślić ze względu na przyczyny uczestnictwa w stosunku. Wyróżniamy stosunki autoteliczne (ich sens leży w samym uczestniczeniu w stosunku społecznym, bez względu na ewentualne korzyści) i instrumentalne (służące realizacji określonego celu).

Po drugie, można wydzielić stosunki społeczne formalne i nieformalne – zależy to od stopnia szczegółowości regulacji normatywnej. Stosunki nieformalne przebiegają w sposób luźny i bardziej dowolny, natomiast stosunki formalne – muszą przebiegać zgodnie z wymogami (inaczej istnieje ryzyko nieważności danego stosunku). Przykładem stosunku formalnego jest m.in zawieranie małżeństwa, adopcja dziecka.

Trzecim kryterium, ze względu na które można podzielić stosunki społeczne, jest poczucie równości bądź nierówności poszczególnych stron stosunku. Możemy wyróżnić stosunki egalitarne, kiedy to partnerzy mają podobne statusy i pozycje społeczne, oraz stosunki nieegalitarne, w których partnerzy wyraźnie się różnią.

Inne podziały stosunków społecznych wyróżniają np. stosunki pierwotne (nieformalne, spontaniczne) i wtórne (sformalizowane), wskazują także na czas zachodzenia stosunku, na cechy partnerów relacji, na sposób wejścia w stosunek (stosunki przypisane i formalne) itp.

Stosunki społeczne są bardzo ważnymi elementami życia społecznego. Opisują one przebieg relacji międzyludzkich i podlegają kontroli społecznej. Są one także nieodłącznie związane z pełnionymi przez człowieka rolami i zajmowaną pozycją społeczną.