Teoria zmian społecznych - konflikt społeczny. Przykłady i charakterystyka

Zmiana oznacza pojawienie się czegoś nowego, innego niż dotychczas – może to dotyczyć zjawisk, osób czy rzeczy. Jeśli dokonana zmiana wpływa na społeczeństwo, nazywa się ją zmianą społeczną. W socjologii od wielu lat poszukuje się źródeł zmian społecznych, powstają liczne teorie zmiany – jedną z nich jest teoria wskazująca, że źródłem przemian jest istniejący w społeczeństwie element konfliktu.

Prekursorem konfliktowej wizji społeczeństwa, a jednocześnie poszukującym w konflikcie przyczyn zmian tej sfery, był Karol Marks (XIX-wieczny ekonomista i filozof, którego koncepcje w istotny sposób wpłynęły na myślicieli XIX i XX wieku).

Społeczeństwo, według Marksa, tworzą dwie główne klasy społeczne, dające się wyróżnić ze względu na ich stosunek wobec środków produkcji.

Pierwszą klasą są posiadacze środków produkcji – tzw. burżuazja, która zatrudnia robotników (drugą klasę społeczną), oferując im bardzo niskie wynagrodzenie. Robotnicy, inaczej proletariat, nie posiadają środków produkcji, więc ich jedynym źródłem dochodu jest uprzedmiotowienie własnej pracy jako towaru.

Burżuazja dąży do maksymalnego zysku, robotnicy dążą do wzrostu wynagrodzeń – ich interesy są sprzeczne. Rodzi się konflikt (walka klas), uważany przez Marksa za źródło postępu. Myśliciel wskazywał, że najskuteczniejszą drogą rozwiązywania konfliktów i dążenia do zmiany na lepsze, jest rewolucja (dynamiczna, radykalna zmiana społeczna).

Innym autorem rozwijającym konfliktową teorię zmiany społecznej był Ralf Dahrendorf. W jego teorii źródłem konfliktu społecznego nie było, jak u Marksa, zróżnicowanie ekonomiczne, ale zróżnicowanie pod względem władzy. R. Dahrendorf wskazywał, że w każdej społeczności istnieje nierówny dostęp do władzy – istnieje grupa, która sprawuje rządy i taka, która jest podporządkowana. Czynnikami wzmacniającymi posłuszeństwo jednostek jest religia, zwyczaje, utrwalony system wartości, dlatego zmiana społeczna nie następuje łatwo. Między sprawującymi władzę, a osobami podporządkowanymi może dochodzić jednak do konfliktu interesów, w wyniku którego następuje zmiana grona osób pozostających dotychczas przy władzy. Szkodliwy dla społeczeństwa jest dynamiczny, rewolucyjny przebieg zmiany władzy – wskazane jest, by przekształcenia zachodziły w sposób zinstytucjonalizowany.

Teorie zmiany społecznej opierające się na konflikcie, próbują wyjaśnić mechanizm przemian społecznych z punktu widzenia sprzeczności interesów grup tworzących daną społeczność. Koncepcję konfliktową rozwijali: m.in. Marks (XIX wiek), Dahrendorf (XX wiek). Współcześnie konfliktowa teoria zmiany społecznej również znajduje liczne głosy poparcia. Jest to  spowodowane pewnymi dowodami trafności jej przewidywań. Przykładem jest rosnąca frustracja i niechęć mieszkańców najbiedniejszych krajów świata względem obywateli krajów Europy czy Ameryki Północnej. Nastawienie to może być źródłem przyszłych konfliktów cywilizacyjnych.