Struktura społeczna - organicyzm (Herbert Spencer, Auguste Comte). Charakterystyka

Struktura społeczna, jako złożona sieć wzajemnych relacji, powiązań międzyludzkich od dawna fascynowała filozofów i socjologów. Analizowanie struktury społecznej owocowało rozwijaniem interesujących koncepcji na temat jej działania, znaczenia i budowy. Jedną z takich koncepcji jest organiczna koncepcja struktury społecznej, której zwolennikami byli dziewiętnastowieczni filozofowie Herbert Spencer i August Comte.

Organiczna koncepcja społeczeństwa (organicyzm) polegała na metaforycznym porównaniu struktury społecznej do żywego organizmu. Najważniejszym elementem tego porównania jest to, że podobnie jak w żyjącym organizmie każdy jego element funkcjonuje z korzyścią dla całości, każda część społeczności również powinna służyć całemu społeczeństwu. Jednostka, grupa, instytucje czy organizacje – wszystkie one powinny być podporządkowane jednemu celowi, a mianowicie – dobremu funkcjonowaniu całości społeczeństwa, przy czym każdy element całości jest jednakowo ważny dla dobrego jej działania.

Z organiczną metaforą społeczeństwa mamy do czynienia już w starożytności – Arystoteles i Platon wskazywali, że przyroda nie jest bezcelowym zgrupowaniem poszczególnych elementów, ale każda jej część jest ułożona celowo, a jej działanie wpływa na pozostałe, podobnie jak w organizmie ludzkim. Koncepcje organicystyczne zauważyć można także wśród chrześcijan.

Porównanie społeczeństwa do organizmu, czyli pojęcia z zakresu nauk przyrodniczych, było jednym z elementów rozwijającego się w XIX wieku pozytywizmu (którego twórcą był Comte), czyli nurtu głoszącego, że prawdziwą jest jedynie wiedza naukowa oparta na doświadczeniu.

Z punktu widzenia jednostki – poszczególnego człowieka – organicyzm jest koncepcją zmniejszającą jej znaczenie na korzyść grupy – całości. Właśnie z tego względu koncepcja ta stała się jednym z podstawowych elementów doktryn opozycyjnych wobec liberalizmu, który kładzie nacisk na wolność i kluczowe znaczenie jednostek. Konserwatywna wizja społeczeństwa skłania się właśnie ku organicyzmowi – społeczeństwo i jego dobro są celem nadrzędnym, są zdecydowanie ważniejsze niż realizowanie pragnień poszczególnych osób.