Urbanizacja - Urbanizacja w Polsce - charakterystyka, historia, przykłady

Urbanizacja jest złożonym, wielopłaszczyznowym procesem, który prowadzi do wzrostu liczby i powierzchni miast, a także do zwiększenia ilości ludności miejskiej. Pierwsze miasta na terenie Polski zaczęły powstawać już w średniowieczu, tempo przebiegu urbanizacji było jednak zmienne i zależało od wydarzeń historycznych.

W średniowieczu (już około X w.) powstały pierwsze grody słowiańskie, posiadające funkcje obronne, produkcyjne (rzemiosło stopniowo oddzielało się od pracy na roli) i handlowe. W kolejnych stuleciach powstawały większe miasta (było to związane z pojawieniem się nadwyżek żywności na wsiach) – Złotoryja w 1211 r., Wrocław w 1242 r., Kraków w 1257 r. i inne.

Od XV w. następował dynamiczny rozwój miast na ziemiach polskich – przyczyniły się do tego przywileje szlacheckie umożliwiające szlachcie zakładanie własnych miast (np. Zamość założona przez hetmana Zamoyskiego). Warto zaznaczyć, że miasta zaczęły się różnicować pod względem dominujących w nich dziedzin gospodarki, np. miasta górnicze: Bochnia, Wieliczka; miasta sejmikowe: Piotrków Trybunalski, Warszawa; miasta sukiennicze: Szamotuły, Leszno; miasta handlowe: Sandomierz, Kazimierz, Toruń.

Wiek XVII i XVIII to stulecia upadku gospodarczego Polski i wyludniania się miast. Przyczynami były m.in. wojny, epidemie i antymieszczańska polityka szlachty. Ostatnie lata XVIII w. w historii Polski to czas zaborów, które równie negatywnie wpłynęły na miasta ziem polskich. W samym zaborze rosyjskim w latach 1815–1880 odebrano prawa miejskie ponad 180 miastom.

Wraz z odzyskaniu przez Polskę niepodległości, tempo urbanizacji znacznie się zwiększyło – dynamicznie rozwijała się Łódź i miasta w zagłębiach węglowych oraz miasta Centralnego Okręgu Przemysłowego. Te pozytywne zmiany zostały jednak przerwane wybuchem II wojny światowej.

Po zakończeniu wojny, w Polsce rozpoczęła się dynamiczna urbanizacja, której źródłem był nacisk ówczesnej władzy socjalistycznej na intensywny rozwój przemysłu. Ekspandowały przede wszystkim miasta górnicze i przemysłowe, np. miasta Górnośląskiego Okręgu Przemysłowego.

Rok 1989 oznacza okres, w którym industrializacja, jako źródło rozwoju miast, straciła na znaczeniu. Od tego momentu wzrasta rola metropolii, co jest związane z nasileniem rozwoju sektora usługowego (tzw. tercjalizacji gospodarki).

Interesującą tendencją jest także staranie się o prawa miejskie miejscowości, które utraciły je w wyniku różnych okoliczności historycznych, a także tych, które po prostu dążą do uzyskania statusu miasta. W latach 1990–2007 utworzono prawie 70 nowych miast.

Proces urbanizacji we współczesnej Polsce postępuje, miasta rozwijają się pod względem liczebności, ale też powierzchni, upowszechnia się miejski styl życia. Wskaźnik urbanizacji Polski wynosi obecnie około 61%, co oznacza, że Polska jest krajem średniozurbanizowanym.