Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 roku

Wraz z upadkiem Napoleona, który wcześniej dzierżył pieczę nad całą Europą, upadły polskie nadzieje na odzyskanie przez ojczyznę niepodległości i pełnej samodzielności. Wkrótce przyszedł czas na kongres wiedeński, jego postanowienia dotyczące podtrzymania Starego Kontynentu w stanie zbliżonym do czasów przednapoleońskich. Miały jednakże nastąpić również pewne zmiany, które były pomyślane w celu utrzymania pokongresowego porządku. Zmiany te dotknęły też w pewnym stopniu Polskę.

Zgodnie z postanowieniami kongresu wiedeńskiego car Rosji pełniący zarazem funkcję króla Polski – Aleksander I – nadał Królestwu Polskiemu konstytucję. Jak się ocenia, konstytucja ta była najbardziej liberalną z wszystkich ustaw zasadniczych na świecie, przy czym nie należy w tym doszukiwać się sympatii rosyjskiego władcy, co raczej chęci przetestowania, przeprowadzenia pewnego eksperymentu na społeczeństwie polskim. Zresztą pozycja cara w Polsce nie zobowiązywała go do bezwzględnego przestrzegania owej konstytucji.

Zgodnie z postanowienia konstytucji Królestwa Polskiego z 1815 roku państwo to miało być monarchią konstytucyjną trwającą w unii personalnej z Rosją. Prócz wspólnego władcy państwa te miały prowadzić także wspólną politykę zagraniczną. Odrębne dla Królestwa Polskiego pozostawały jednakże parlament, wojsko narodowe, aparat państwowy (administracja) oraz prawo i sądownictwo.

Konstytucja Królestwa Polskiego z 1815 roku określała, iż osoba króla jest nietykalna czy wręcz święta. To on był odpowiedzialny za sprawowanie władzy wykonawczej, zwoływanie zgromadzeń wyborczych, zwoływanie, odraczanie i rozwiązywanie sejmów zwyczajnych i nadzwyczajnych, mianowanie marszałków sejmików i zgromadzeń gminnych. Król powoływał ministrów, senatorów i wyższych urzędników. Ponadto posiadał on prawo sankcji ustaw i uchwał sejmu, miał także inicjatywę ustawodawczą oraz prawo zawieszania ustaw sejmowych. Konstytucja Królestwa Polskiego przyznawała królowi również prawo do wypowiadania wojny, a także zawierania umów o charakterze międzynarodowym oraz zatwierdzanie budżetu i zarządzania dochodami państwa. Warto także zauważyć, iż sądy wydawały wyroki w imieniu króla. Podczas nieobecności króla jego kompetencje przejmował namiestnik, który również był powoływany (i odwoływany) przez samego władcę.

Jak już zostało wspomniane, władza wykonawcza leżała w rękach samego króla, jednakże w jego imieniu sprawowała ją Rada Administracyjna (która była częścią Rady Stanu). Składała się ona z pięciu ministrów, z czego każdy odpowiedzialny był za inny segment państwa, a byli to kolejno ministrowie: Spraw Wewnętrznych i Policji, Wojny, Przychodów i Skarbu, Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz Sprawiedliwości. W skład Rady Administracyjnej wchodziły także osoby powołane w tym celu przez króla. Warto zaznaczyć, iż Rada Administracyjna była najwyższą władzą wykonawczą oraz administracyjną na terenie Królestwa Polskiego.

Wspomniana Rada Stanu opracowywała projekty praw sejmowych oraz aktów królewskich przeznaczonych do akceptacji samego króla. Rada Stanu przekazywała końcowe wersje praw i aktów pod obrady sejmowe. Pośród innych uprawnień tej instytucji znajdziemy także oddawanie pod sąd urzędników administracyjnych,czy w ogóle sądownictwo administracyjne, ale i przyjmowanie rocznych sprawozdań z funkcjonowania rządowych komisji. Zresztą sama Rada Stanu była konstytucyjnie zobowiązana do składania przed majestatem króla raportu dotyczącego aktualnego stanu kraju.

Zgodnie z ustaleniami Konstytucji Królestwa Polskiego z roku 1815 obywatele państwa Polskiego mieli zapewnione swobody i prawa obywatelskie, w tym takie jak choćby nietykalność osobistą oraz majątkową, czy też używanie języka polskiego w życiu publicznym oraz urzędach, wolność wyznania, wolność słowa, a także wolność zgromadzeń. Należy jednak należy przy tym zaznaczyć, iż prawa polityczne przysługiwały jedynie nielicznym, miał o tym decydować przede wszystkim cenzus majątkowy.

Konstytucja z 1815 roku określała również podział terytorialny Królestwa Polskiego. Było ono rozczłonkowane na osiem województw: augustowskie, kaliskie, krakowskie, lubelskie, mazowieckie, podlaskie, płockie oraz sandomierskie. Wprowadzono także urzędy municypalne w miastach z prezydentami bądź też burmistrzami na czele.