Ruś Nowogrodzka, Ruś Kijowska - początki państwa ruskiego - Ruryk

Na rozległych terenach Rusi pierwsze ośrodki państwowe zaczęły powstawać w miejscach krzyżowania się głównych szlaków komunikacyjnych Słowiańszczyzny. Na urodzajnych terenach nad Dniestrem, na pograniczu stref leśnej i stepowej, swoje pierwotne siedziby mieli Polanie, a stolicą ich był Kijów. Korzystne położenie na zbiegu lądowego szlaku handlowego z Europy Wschodniej do Azji z rzeczną drogą Dnieprem sprzyjało szybkiemu rozwojowi tego grodu, który szybko wyrósł ponad inne grody plemienne, stając się ważnym targowiskiem i miejscem przeładunku towarów. Z czasem Kijów i Polanie musieli uznać zwierzchność potężnego kaganatu chazarskiego, ze stolicą w mieście Ilmeń nad Morzem Azowskim.

Drugim, położonym zdecydowanie dalej na północ, ośrodkiem państwotwórczym na ziemiach ruskich był Nowogród – typowo handlowy gród usytuowany nad rzeką Łowat i jeziorem Ilmeń. Mieszkająca na tym obszarze najbardziej na północ wysunięta grupa Słowian Wschodnich – nie posiadająca specyficznego miana, zwana po prostu Słowianami – dzięki korzystnemu położeniu geograficznemu utrzymywała bezpośrednie kontakty z kupcami skandynawskimi operującymi na Morzu Bałtyckim oraz narzucała swoją zwierzchność wyrażoną koniecznością płacenia daniny ościennym plemionom fińskim. Do IX wieku Nowogród był już centrum wpływowego państwa plemiennego oraz stanowił kluczowy punkt handlowy w kontaktach pomiędzy ludami Bałtyku a kupcami znad Morza Czarnego.

Ożywiony i przynoszący regularne zyski handel przyciągnął na bezdroża Rusi normańskich wojowników zwanych Waregami, którzy jednak stosunkowo powszechnie obok rozbojów zajmowali się także kupiectwem.

Dwa najważniejsze ośrodki państwowe na wschodniej Słowiańszczyźnie, czyli Kijów i Nowogród, zostały do końca IX wieku opanowane przez niezależne od siebie drużyny wareskie – około roku 850 władzę nad Kijowszczyzną uzyskali drużynnicy niejakiego Askolda, a w roku 862 kontrolę nad Nowogrodem przejął wraz ze swoimi wojownikami, Ruryk. Syn i następca Ruryka – Oleg – w roku 882 dokonał historycznego zjednoczenia dwóch najbardziej rozwiniętych ośrodków państwowych na Rusi, tworząc rozległe, aczkolwiek jeszcze nie do końca stabilne, pierwsze państwo ruskie, zwane przez historyków Rusią Kijowską. Zapoczątkowane zostały wówczas na Rusi ponadto długowieczne (trwające aż do XVI wieku) rządy dynastii Rurykowiczów – potomków przybyszów ze Skandynawii, którzy dość szybko (podczas życia zaledwie dwóch pokoleń) niemal całkowicie zasymilowali się z lokalną ludnością.