Księstwo Warszawskie - ustrój, konstytucja - struktury prawne, polityka społeczna i gospodarcza

22 lipca 1807 roku weszła w życie Konstytucja Księstwa Warszawskiego, mająca określać statut prawny i polityczny owego podległego carskiej Rosji tworu. Zmieniała ona nieco ustrój prawny, ale i społeczny Polski.

Na czele Księstwa Warszawskiego miał stać monarcha, odpowiedzialny za władzę wykonawczą i posiadający ponadto inicjatywę ustawodawczą. Swoją władzę sprawował za pośrednictwem ministrów, których zresztą mianował (powołano do życia ministerstwa: wojny, spraw wewnętrznych, sprawiedliwości, policji, czci religijnej, a także przychodów i skarbu). Istniał również urząd wicekróla, a w razie jego niepowołania funkcję tę pełnił Prezes Rady Ministrów.

W ramach ustroju politycznego Księstwa Warszawskiego istniał również Sejm, w którym zasiadać mogli już nie tylko posłowie wywodzący się ze szlachty, ale i ci wybierani w ramach zgromadzeń gminnych. Przed 1809 rokiem składał się on z 60 posłów, później już ze 100. Instytucja ta dysponowała prawem inicjatywy ustawodawczej jedynie w kwestiach odnoszących się do podatków oraz zmian w zakresie prawa cywilnego i karnego. Sejm mógł również prowadzić dyskusje nad projektami ustaw monarchy, które mógł przyjmować bądź odrzucać, bez możliwości wprowadzania do nich poprawek.

Powołano do życia także Senat. Ustawa zasadnicza określała, iż w jego ramach miało zasiadać 18 członków, po sześciu biskupów, wojewodów oraz kasztelanów.

Warto zauważyć, iż wedle Konstytucji z 22 lipca 1807 roku na terenach Księstwa Warszawskiego miała panować równość wszystkich obywateli wobec prawa. W ten oto sposób likwidowano pewnego rodzaju niewolę chłopów (stanowiących 80% ówczesnego polskiego społeczeństwa), umożliwiając im decydowanie o własnym losie i dając szanse na awans społeczny. Zresztą poprawa miała dotyczyć również ich warunków pracy – likwidowana była pańszczyzna, a ustalenia dotyczące pracy na polu właściciela zawarte były odtąd w umowie pomiędzy właścicielem ziemi, a chłopem. W ten oto sposób otwierały się nowe szanse przed tą warstwą społeczną, choć z drugiej strony nadal pracowali oni na ziemiach pana, przez co mogli czuć się w pewnym sensie niewolnikami.

Niewiele zmieniło się w kwestii praw wyborczych. Nie rozszerzono ich na całe społeczeństwo, a jedynie na określone grupy. W ramach ustawy obowiązywał cenzus majątkowy, wymagający posiadania własności lub dochodu o wartości minimalnej 10.000 złotych, a prawa te nabywali z mocy Konstytucji: radcy stanu, oficerowie oraz część podoficerów (zależnie od zasług), wikariusze, plebani, a także zasłużeni dla kraju artyści, kupcy oraz inni fachowcy.

Nową jakością wprowadzoną przez Konstytucję Księstwa było ustanowienie płatnej i wyspecjalizowanej administracji (kadry urzędniczej), składającej się z 9 tysięcy fachowców. W związku z tym należało powołać do życia również szkoły kształcące taką kadrę.