Życie w PRL - okres stalinowski

O okresie stalinowskim w Polsce można mówić od momentu styczniowych wyborów z roku 1947, poprzedzonych wcześniejszym referendum, które pokazało, że władza komunistów stała się faktyczna i nieograniczona. Protest wobec fałszerstwa dokonanego na wynikach niczego nie zmienił. Pierwszym działaniem komunistów było pozbycie się opozycji. W mowie sejmowej z dnia 23 czerwca 1947 roku Mikołajczyk złożył protest nie tylko przeciwko fałszerstwu referendum z 30 czerwca 1946 roku, ale też ostro potępił wybory z lutego 1947 roku. Mówił o fałszerstwie, o terrorze, polityce nienawiści i nietolerancji. Musiał jednak wiedzieć, że nic już nie ulegnie zmianie.

Rok 1947 w krajach stalinowskich oznaczał likwidację opozycji, w październiku powstał Kominform, który dokonał unifikacji parii komunistycznych. Komuniści satelickich krajów byli zmuszeni do wykonywania wszystkich rozkazów, idących z Moskwy. Mikołajczyk nie skończył jednak, jak chociażby przywódca bułgarskiej partii chłopskiej, Nikola Petkow, aresztowany i skazany na karę śmierci. Dało to mu szansę na zorganizowanie wyjazdu - 26 października 1947 roku był w Londynie. Na ucieczkę nalegali Amerykanie, gdyż sam Mikołajczyk uparcie postanowił pozostać. Faktycznie jednak wyjazd był na rękę komunistom - nie chcieli tworzyć legendy Mikołajczyka, co stałoby się, gdyby został aresztowany i skazany na karę śmierci lub zmarł w więzieniu. Po wyeliminowaniu opozycji przyszedł czas na kościół - stalinowskie państwo nie mogło go zniszczyć, ale mogło zrobić wszystko, aby osłabić jego znaczenia i utrudnić mu działanie. Szybko zaczęto dzielić księży na patriotów (współpracujących z państwem) i tych, którzy są  przeciwko władzy. Był to sposób wypróbowany z czasów prowokowania wewnętrznego podziału PSL-u. Jednocześnie jednak wiedziano, że nie uda się to na szerszą skalę. Zaczęto więc utrudniać działanie. Ograniczano przydział papieru, inwigilowano księży (rozporządzenie nakazywało pozyskiwanie osób znajdujących się blisko duchownych - rozpoczynając od administracji kościelnej, a na żebrakach kończąc), rozpoczął się także proces zbierania kompromitujących materiałów. Wykorzystywano każdą okazję dla propagandy, mającej społeczeństwu pokazać zagrożenia. Przykładem jest list Piusa XII z 1 marca 1948 roku, zawierający niesprawdzone liczby i nieprzemyślane sformułowania.

W czasie okresu stalinizmu ogromną rolę odgrywały osoby wyszkolone w radzieckiej Rosji, także rosyjscy obywatele. Stalin chciał mieć pełną kontrolę nad państwami satelickimi i nie było mowy o narodowym socjalizmie (wyjątek stanowiła tu Jugosławia Tito). Moskwa starała się mieć zatem jak najszerszy udział w tworzeniu nowego ustroju oraz pełnię informacji na temat wszystkich planów i poczynań rządzących.

Komuniści, po przejęciu władzy, dużą uwagę przykładali do odbudowy państwa - po wojnie nie było to trudne o tyle, że wśród ludności panował entuzjazm - nawet jeżeli nie zgadzano się z ustrojem, chciano jak najszybciej wymazać wojenne zniszczenia. Komuniści i na tym polu rozwinęli znaczną propagandę - codziennie w gazetach pojawiały się wieści o kolejnym przekroczeniu normy przez kolejnego pracownika, a przodownicy pracy byli uwieczniani nie tylko na plakatach, ale też portretach. Wagę przyłożono również do rozwoju gospodarczego - sukces Planu Trzyletniego spowodował opracowanie Planu Sześcioletniego, z budową monumentalnej huty podkrakowskiej (na której decyzję o budowie miał także wpływ zachowania mieszkańców Krakowa - w wyniku pomyłki ujawniono prawdziwe wyniki referendum z 1946 roku, reprezentatywne zapewne dla całego kraju, ale w innych regionach je sfałszowano i w takiej postaci ogłoszono), która miała być przeciwwagą dla Krakowa. Dała miejsca pracy, a jednocześnie spowodowała ogromne zanieczyszczenie miasta. Pierwsze sukcesy Planu Sześciopletniego spowodowały podniesienie pierwotnego progu założeń do zrealizowania (naciski z Moskwy temu sprzyjały). Plan się nie powiódł, co już w roku 1953 objawiło się maksymalnym podniesieniem cen, zwłaszcza żywności.

W życiu kulturalnym panował socrealizm, wprowadzony oficjalnie w roku 1949. Już jednak w roku 1947 powstał pierwszy film polski w tym nurcie - „Jasne łany”. Obraz opisuje zdecydowane działania młodego nauczyciela, który przybywa na polską wieś. Podnosi na niej poziom nauczania, zakłada elektryczność, a w końcu przeciwstawia się burżujowi - bogaczowi, wykorzystującemu chłopów.  Prosty film, korzystający z języka komunistycznej propagandy chwali pracę obywatela, opowiada o „ludzie pracującym”, w końcu potępia tych, którzy są bogaci i źli. Był reprezentatywny - tak według komunistów powinna wyglądać sztuka. Na polu kulturalnym obowiązywała oczywiście cenzura; bardzo rozpowszechnionym. Ograniczano też przydział papieru, przez co dana gazeta musiała wydawać mniej.

Zapowiedź kresu stalinizmu w Polsce nastąpił wraz ze śmiercią Stalina. Pozwoliła ona dojść do głosu tzw. komunizmowi narodowemu (zjawisko charakterystyczne także dla innych państw okresu odwilży, zwłaszcza, poza Polską - dla Niemiec czy Rumunii), u którego podstaw leżała znaczna polityczna emancypacja od Kremla. Rok 1953 zapoczątkował ów okres.