Kodeks Napoleona 1804 r.

Obalenie tzw. ancien regime’u (starego ładu) w wyniku wydarzeń związanych z Wielką Rewolucją w roku 1789 stworzyło niejako nowy porządek w państwie francuskim. Definitywne zerwanie z feudalizmem oraz powszechna liberalizacja i laicyzacja kraju wymagały dostosowania norm prawnych do nowych warunków.

Pierwsze próby skodyfikowania porewolucyjnych praw podejmowano już w ostatniej dekadzie XVIII w. Kolejne powierzchowne projekty uchwał dotyczących reformy prawodawstwa były sukcesywnie odrzucane przez Konwent a tymczasem chaos w państwie narastał z każdy dniem. Dopiero prace podjęte z inicjatywy Napoleona w początkowym okresie jego konsularnych rządów przyniosły wymierne efekty. Powołał on w roku 1800 4-osobową komisję złożoną z wybitnych i doświadczonych prawników, zlecając jej prace nad systematyzacją wszystkich ważniejszych zagadnień z zakresu prawa cywilnego. Finalna wersja nowego kodeksu została sformułowana i uchwalona 21 marca 1804 r. pod nazwą Kodeks Cywilny Francuzów -w 1807 r. Napoleon, chcąc podkreślić swój związek w nim związek zmienił oficjalną nazwę na Kodeks Napoleona.

Kodeks składał się z trzech ksiąg: „O osobach”, „O majątkach i różnych rodzajach własności” oraz „O różnych sposobach nabywania własności”. Podstawową jego zaletą było wielkie bogactwo treści przy minimalnej liczbie słów. Tworzył dogodne warunki pod uspokojenie sytuacji w kraju oraz ustabilizowanie gospodarki stawiając na pierwszym miejscu własność prywatną, uznaną za świętą i nienaruszalną. Kodeks wprowadzał ponadto powszechną równość obywateli wobec prawa, swobodę wyboru wyznania oraz zawodu, podkreślając przy tym świecki charakter państwa.

Do ówczesnego społeczeństwa francuskiego przemawiała zawarta w Kodeksie wizja małżeństwa o świeckim charakterze (z dopuszczalnymi rozwodami) oraz rodziny sięgającej tradycjami do rzymskich wzorców patriarchalnych, w której mężczyzna -głowa rodziny, miał dominującą pozycję a prawa kobiet zostały ograniczone. Poglądy takie budziły oczywisty, aczkolwiek bezskuteczny sprzeciw Kościoła.

Napoleon chcąc wzmocnić swoje państwo potrzebował silnych i zdecydowanych rządów. Uważał, że jakąkolwiek formę władzy muszą sprawować osoby posiadające autorytet -prefekt w departamencie, generał w wojsku czy ojciec w rodzinie -tak wyobrażał sobie filary nowego, silniejszego i bardziej scentralizowanego państwa. Realizację tych zamierzeń ułatwiał mu wprowadzony w 1804 r. szczegółowy i dogłębnie regulujący problematyczne kwestie Kodeks.

W opinii historyków i znawców prawa Kodeks Napoleona uchodzi za jeden z wzorcowych, spisanych zbiorów praw. Stawiany często na równi ze starożytnymi kodyfikacjami z czasów Hammurabiego czy Justyniana był bodaj najtrwalszą pozostałością panowania Napoleona, która przyjęła się nie tylko we Francji, ale także w nieco zmienionej formie w innych państwach europejskich.