Formy gospodarowania - przemiany form gospodarowania oraz historyczny rozwój kultury materialnej

Pierwszym przełomem technologicznym w dziejach ludzkości było wprowadzenie narzędzi do codziennego użytku (2,5 mln lat temu), a później upowszechnienie obróbki kamienia i ujarzmienie ognia (ok. 600 000 lat temu). Społeczności myśliwych-zbieraczy przemierzały świat, nigdzie nie zagrzewając miejsca. Wynikało to z migracji zwierząt i wyczerpywania się na zajmowanym terenie niezbędnych do przetrwania surowców.

Koczowniczy tryb życia dominował do ok. 10 000 lat p.n.e., kiedy to dokonała się (na terenach Mezopotamii, Syrii i w Egipcie) tzw. rewolucja neolityczna (epoka neolitu - epoka kamienia gładzonego, młodsza epoka kamienia). Polegała ona na opanowaniu techniki uprawy pszenicy, prosa, jęczmienia, grochu, soczewicy i żyta, rozwinięciu hodowli (udomowiono kozy i owce, a później krowy i świnie) i następstw tych procesów. Społeczności podzieliły się na wciąż wędrujących nomadów - pasterzy i osiadłych rolników. Z czasem także hodowcy zaczęli skupiać się w pobliżu osiedli rolniczych. Wymogło to rozwój osadnictwa - prowizoryczne schronienia nomadów zaczęły zastępować trwałe domy ceglane, kamienne i drewniane. Rozwinięto górnictwo (wydobycie krzemienia), ceramikę, obróbkę kamienia (gładzenie), tkactwo i koszykarstwo. Wszystko po to, by uczynić osiadłe życie prostszym i wygodniejszym.

Od IV tysiąclecia p.n.e. datuje się początek wielkich cywilizacji. Wynalezienie i upowszechnienie pisma i koła dokonało kolejnego przełomu. Skonstruowanie pierwszych statków pozwoliło na rozwinięcie rybołówstwa, przyspieszyło podróż i wymianę handlową. Zaczęto sztucznie nawadniać uprawy (irygacja), łączyć rudy (początek metalurgii) i wznosić monumenty (głównie sakralne). Około XIV w. p.n.e. na terenach Azji zaczęto kuć żelazo, które stopniowo wyparło zbyt miękki i plastyczny brąz.

Rozwój architektury i rzemiosła stał się przyczyną szybkiego wzrostu znaczenia Rzymu w Europie ok. VI wieku. Budowano drogi, ułatwiające transport i handel, rozwinięto żeglugę, usystematyzowano sposób zapisywania liczb, a wyposażona w żelazną broń i pancerze armia mogła dokonywać podbojów krain, obfitujących w złoża metali i innych cennych surowców. Stopniowy zastój w technologii rzymskiej stał się, jak twierdzi wielu historyków, jednym z powodów upadku cesarstwa.

W średniowieczu centrum wynalazczości stał się Daleki Wschód, z Chinami na czele. Druk, proch strzelniczy, szlifowane soczewki upowszechniły się w Europie pod koniec wieków średnich, głównie za sprawą Arabów. Renesans, dzięki panującemu wtedy humanizmowi, otworzył ludzi na naukę i świat. Przemiany społeczne, zainicjowane przez reformację, przyczyniły się do upowszechnienia druku i wykorzystania wynalezionej przez Jana Gutenberga w 1450 r. prasy drukarskiej z metalowymi czcionkami. Wydawano więcej książek, tłumacząc je na różne języki. Prymat łaciny jako języka Europy dobiegł końca, przyczyniając się do wzrostu tożsamości narodowej, której wspólny język jest istotnym spoiwem. Dzięki skonstruowaniu nowych typów statków możliwe stały się podboje oddalonych i dotąd nieosiągalnych lądów.

Jednocześnie, dynamiczny rozwój nauk podstawowych - fizyki i matematyki (prace Galileusza, odkrycie przez Izaaka Newtona i Gottfrieda Leibniza rachunku różniczkowego i całkowego), a także biologii (skonstruowanie mikroskopu) i chemii zapowiadał kolejne zmiany tak w sposobie myślenia (wzrost wiedzy o ciele ludzkim, dokonujący się m.in. dzięki poznaniu anatomii, przyczynił się do rozkwitu renesansowego humanizmu, oddziałującego na sztukę i filozofię - tym razem wyznacznikiem postępu miały się okazać nauki ścisłe). W ostatnich latach XVII wieku zaczęto wykorzystywać pompy parowe.

Skonstruowanie przez Jamesa Watta (1782 r.) pierwszej maszyny parowej (pracującej z silnikiem wzorowanym na silniku Newcomena z 1735 r.), prace z dziedziny elektryczności (piorunochron, kondensatory) i hydrodynamiki (prasy hydrauliczne) stało się preludium rewolucji przemysłowej, dokonującej się na przełomie XVIII i XIX w. Dynamiczny rozwój wielkich zakładów pracy, głównie hut, fabryk włókienniczych i kopalni, zupełnie zmienił obraz ówczesnych społeczeństw. Doszło do masowej migracji ludności wiejskiej, biednej i nie mającej szans na zmianę swojego statusu, do miast. Pociągnęło to za sobą wiele zmian, między innymi do konieczności szybkiego rozwiązania problemów mieszkaniowych (rozwój budownictwa), higienicznych (rozwój medycyny) i socjalnych (stopniowa ewolucja w stronę dwóch wielkich systemów gospodarczych i ideologicznych: kapitalizmu i socjalizmu. Szybko okazało się, że i w miastach robotnicy nie mogą liczyć na wzbogacenie się. Wykształciła się nowa klasa społeczna, proletariat, i lumpenproletariat, z którego rekrutowało się wielu przestępców. Pociągnęło to za sobą rozwój systemu policyjnego i wprowadzenie nowoczesnych metod śledczych. Rozwijały się koleje, umożliwiające łatwiejsze i szybsze przemieszczenie się.

Druga połowa XIX wieku przyniosła odkrycie telefonu, aparatu fotograficznego, silnika spalinowego, samochodu. Zaczęto elektryfikować miasta. Dokonał się szybki skok gospodarczy Stanów Zjednoczonych, które odcięły się od Europy, stając się nowym liderem światowego przemysłu i technologii.

XX wiek, głównie za sprawą przemian społecznych i dwóch wielkich konfliktów o zasięgu światowym i późniejszej zimnej wojny, stał się czasem jeszcze bardziej dynamicznego rozwoju (technologie stworzone na potrzeby wojny stały się podstawą wielu używanych dziś mniej lub bardziej powszechnie urządzeń; elektronie jądrowe, radary, samoloty odrzutowe, komputery - wszystko to zawdzięczamy przemysłowi wojennemu).

Świat zmniejszył się, podróżowanie stało się prostsze i tańsze, co znalazło swój oddźwięk w mentalności, kulturze i nauce (wymiana myśli jest szybka, więc kształtowanie się nowych idei zachodzi niemal lawinowo).

Dziś ludzkość stoi w obliczu kolejnych zmian, których kierunki rysują się wyraźnie. Wydaje się, że XXI wiek będzie epoką bioinżynierii i medycyny molekularnej oraz miniaturyzacji urządzeń elektronicznych. Czas pokaże, jakie zmiany kulturowe pociągną za sobą rewolucje technologiczne.a