Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie

Międzynarodowa konferencja, do jakiej doszło w latach 70-tych, świadczy o tym, że był to okres odprężenia i ocieplenia stosunków zimnowojennych. Obydwa ówczesne mocarstwa borykać się musiały z podobnymi problemami – doszło do kryzysu paliwowego i walutowego. Były to warunki sprzyjające rozmowom o spowolnieniu wyścigu zbrojeń i podjęciu współpracy.

Idea takiej konferencji pojawiła się już w latach 60-tych. Dopiero jednak w latach 1971-1975 podjęto kroki, aby rzeczywiście miała ona miejsce. Począwszy od 22 listopada 1972 roku, w Helsinkach, przez siedem miesięcy przedstawiciele największych państw europejskich, USA, Kanady, oraz państw Układu Warszawskiego, dyskutowali o kwestiach organizacyjnych.

Równocześnie rozpoczęły się rozmowy dwustronne między przedstawicielami mocarstw USA i ZSRR. I tak w maju roku 1972, w czasie wizyty Richarda Nixona w Moskwie podpisano porozumienie o „Podstawach wzajemnych stosunków pomiędzy ZSRR a USA”, natomiast rok później, w trakcie pobytu Leonida Breżniewa w Stanach Zjednoczonych zawarto kilka układów regulujących wzajemną współpracę (m.in. dotyczyły rolnictwa, badań oceanu, naukowej współpracy w dziedzinie atomistyki oraz zapobieganiu wojnie nuklearnej).
Dyplomaci USA, na czele z Henrym Kissingerem dyskutowali również z rządzącymi Chińską Republiką Ludową. Była to tzw. dyplomacja ping-pongowa. Dzięki tego typu posunięciom przyszła konferencja mogła budzić nadzieje na owocne rozstrzygnięcia.

Przygotowania do konferencji prowadzono w czterech rundach. Najpierw delegacje potwierdzały chęć uczestnictwa (I runda), później dyskutowano o porządku dziennym i formie dokumentów (II), w trakcie trzeciej rundy ustalono porządek obrad, w czasie ostatniej natomiast przygotowano projekty 96 zaleceń szczegółowych.

Dyskusje w czasie właściwej konferencji odbywać się miały w oparciu o trzy „koszyki” spraw do uregulowania. Były to kwestie: bezpieczeństwa, współpracy gospodarczej oraz  współpracy w dziedzinie praw człowieka.

Ostatecznie sama konferencja odbyła się w trzech fazach. Pierwsza część rozmów miała miejsce w Helsinkach (od 3 do 7 lipca 1973) i brali w niej udział ministrowie spraw zagranicznych. Druga faza, jaka odbyła się w Genewie, trwała aż dwa lata (od 18 września 1973 do 21 lipca 1975). Wtedy to czterystu delegatów z całego świata opracowało dokumenty robocze, które przedłożone zostały głowom państw. Przywódcy wzięli udział jedynie w ostatniej części konferencji, która odbywała się od 30 lipca do 1 sierpnia 1975. Ostatniego dnia konferencji podpisano Akt Końcowy Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Dokument ten precyzował wyniki porozumień w trzech zasadniczych grupach problemów. „Koszyk” nr 1: zatwierdzono nienaruszalność granic w Europie. „Koszyk” nr 2: był w rzeczywistości zgodą Zachodu na udzielenie pomocy w modernizacji gospodarki ZSRR. „Koszyk” nr 3: ZSRR zostało zobowiązane do przestrzegania swobód obywatelskich i praw człowieka.

Akt ten był mocną deklaracją chęci pokojowego współistnienia, przez co uznawany jest za wydarzenie bez precedensu w historii powojennej. Dowodem polepszających się stosunków miedzy skłóconymi blokami były również układy Salt dotyczące redukcji sił zbrojnych i ograniczenia zbrojeń. Pierwsze tego typu porozumienie zawarto w marcu 1972 roku w Moskwie. Druga faza rozmów rozpoczęła się w roku 1977 i zakończyła dwa lata później.

Odprężenie nie miało trwać jednak zbyt długo. Już na początku lat 80-tych zimna wojna ponownie przyspieszyła.