Wacław II i Wacław III królami Polski

Wacław II z dynastii Przemyślidów formalnie rządy w Czechach objął w roku 1278, po tragicznej śmierci swojego ojca Przemysła Ottokara II w bitwie pod Suchymi Krutami lecz do roku 1285 z powodu swojej małoletniości był on uzależniony od regenta. Rozpoczęcie samodzielnego panowania nad Czechami i Morawami przez Wacława II wiązało się z koniecznością uznania zwierzchności lennej od Rudolfa Habsburga.

W roku 1288, w chwili bezpotomnej śmierci Leszka Czarnego, księcia krakowskiego, władca czeski postanowił wmieszać się aktywnie w sprawy polskie. Zamierzał on ubiegać się o faktycznie elekcyjny tron w Krakowie, mając dalekie powiązania z panującymi Piastami (poprzez swoją ciotkę) oraz posiadając niekwestionowany autorytet i bogactwo. Niepopularne rządy Piastowiczów w Krakowie pozwoliły Wacławowi zdobyć na tyle szerokie poparcie wśród lokalnych elit, iż Henryk IV Probus, umierając w roku 1290 zapisał część swojego księstwa właśnie władcy czeskiemu, któremu ponadto wcześniej hołd złożyła część książąt śląskich. Wkroczenie wojska czeskiego do Małopolski w roku 1291 oraz równoczesne zrzeczenie się tej dzielnicy przez prawowitego jej następcę - Przemysła II wielkopolskiego a następnie pokonanie sił Władysława Łokietka, oznaczało przejęcie kluczowej polskiej dzielnicy przez ambitnego Przemyślidę.

W roku 1295 w Gnieźnie arcybiskup Jakub Świnka dokonał historycznej koronacji Przemysła II na króla polskiego co w oczywisty sposób godziło w plany Przemyślidy, jednak jego śmierć już w roku następnym dodatkowo wzmocniła pozycję władcy czeskiego w wyścigu po sukcesję po nim. W roku 1297 Wacław II uzyskał przyzwolenie domu habsburskiego na swoją koronację w Pradze - następnym celem nowego króla czeskiego było zdobycie korony polskiej. W roku 1300 umiejętnie prowadzona przez Czechów polityka agitacyjna przyniosła zamierzony skutek. Dotychczasowy zagorzały zwolennik kandydatury książąt piastowskich na tron polski - arcybiskup Jakub Świnka, chcąc jak najszybciej doprowadzić do zjednoczenie kraju osobiście koronował Wacława II na króla Polski w katedrze gnieźnieńskiej.

Głównym osiągnięcie rządów Przemyślidów w Krakowie było wprowadzenie sprawdzonego w Czechach urzędu starosty, który wydatnie przyczynił się do usprawnienia administracji królewskiej - większe dochody do skarbca, wyczuwalny wzrost bezpieczeństwa publicznego. Wacław II przeprowadził ponadto w Polsce reformę finansową, wprowadzając nową silną walutę - grosz praski. Jednak fakt, iż w rządzeniu opierał się przede wszystkim na urzędnikach niemieckich i czeskich, nie wykorzystując należycie Polaków, doprowadził z czasem do spadku społecznego poparcia dla zagranicznego władcy. Pozycję Wacława II podkopały znacznie niepowodzenia w staraniach o koronę węgierską oraz przede wszystkim rosnąca pozycja Władysława Łokietka, który od roku 1304 rozpoczął konsekwentne przejmowanie władzy nad terenami wiernymi Przemyślidzie. Wacław II zmarł po długotrwałej chorobie w czerwcu roku 1305 a jego następcą na tronach polskim i czeskim został syn, Wacław III.

Początek panowania młodocianego króla czeskiego w Krakowie zbiegł się w czasie z niemal całkowitym usamodzielnieniem się książąt kujawskich z Władysławem Łokietkiem na czele. Panowie polscy nieprzychylnie odnosili się ponadto do królewskich planów oddania Brandenburczykom całego Pomorza Gdańskiego w zamian za bliższą Czechom Miśnię, przez co realna władza Przemyslidy nad polskim terytorium kurczyła się w zastraszającym tempie, ograniczając się w końcu do kilku ośrodków, których nie zdołali jeszcze opanować jego polityczni przeciwnicy. Chcąc odzyskać autorytet w Polsce, Wacław III przygotowywał się nawet do zbrojnej wyprawy, ale zostały one nagle przerwane przez jego skrytobójczą śmierć. 4 sierpnia roku 1306, podczas odpoczynku w Ołomuńcu, Wacław III został trzykrotnie śmiertelnie raniony mieczem przez siepacza niemieckiego, którego mocodawcy nie zostali zidentyfikowani. Wacław III był ostatnim przedstawicielem dynastii Przemyslidów na tronie czeskim. Jego panowanie w Polsce na ogół oceniane jest bardzo negatywnie - po jego śmierci dojmująca pozycję w państwie Piastów, w tym władzę na Krakowem, zdobył książę kujawski, Władysław Łokietek.