Ugrupowania polityczne Wielkiej Emigracji po powstaniu listopadowym - programy niepodległościowe i społeczne

Z powodu klęski powstania listopadowego wielu Polaków, zwłaszcza tych, którzy zaangażowani byli w ruch spiskowy, w obawie przed dotkliwymi represjami postanowiło opuścić kraj. Korzystając z wolności jaką zapewniały im kraje zachodnie podejmowali działania na rzecz walki o niepodległość państwa polskiego.

Zaangażowanie to przekładało się głównie na aktywną działalność polityczną. Polski obóz emigracyjny nie był jednak monolitem. Różne pomysły na walkę oraz wizje funkcjonowania odrodzonej Polski spowodowały powstanie licznych organizacji. Najistotniejszym z nich warto się przyjrzeć.

W grudniu 1831 roku z inicjatywy Joachima Lelewela utworzony został Komitet Narodowy Polski. Komitet ten miał na celu skoordynowanie działań emigrantów i przygotowanie planu dalszej działalności. Brak szerokiego poparcia ze strony emigracji doprowadził do rozwiązania organizacji już rok później. Zbyt bliskie relacje łączące Komitet Narodowy Polski z ruchami rewolucyjnymi (potrzebnymi do zainicjowania trójzaborowego powstania) zaniepokoiły władze Paryża, które ostatecznie nakazały działaczom opuszczenie miasta. Próbę zjednoczenie emigracji podjął również gen. Jóżef Dwernicki, ale i działalność jego „Komitetu Narodowego Emigracji Polskiej” zakończyła się fiaskiem.

W latach 1832-1833 uformowały się dwa istotne, a przedstawiające rozbieżne koncepcje, obozy polskiej emigracji. Pierwszym z nich był prawicowy Hotel Lambert. Skupiał się on wokół osoby Adama Czartoryskiego i wyższych oficerów polskiej armii. Prezentowana przez nich opcja zakładała odzyskanie niepodległości w wyniku działań insurekcyjnych, możliwych w momencie konfliktu między zaborcami. Przewidywany ustrój wyzwolonego kraju wzorowany był na postanowieniach Konstytucji 3 maja. Polska miała być monarchią konstytucyjną z silna władzą księcia Adama Czartoryskiego. Program chłopski zawierał gwarancję zniesienia pańszczyzny oraz stopniowego uwłaszczenia za odszkodowaniem dla szlachty regulowanym przez państwo. Docelowo zakładano, iż Polska powróci do granic przedrozbiorowych. Działania, jakie podejmował obóz Hotelu Lambert, dotyczyły głównie  dyplomacji (pertraktacje na europejskich dworach, podsycanie nastrojów antyrosyjskich w różnych częściach kontynentu) oraz kultury (redagowanie pism „Kraj i Emigracja” i „Kronika Emigracji Polskiej”). Czartoryszczycy byli przekonani, że ewentualne odzyskanie niepodległości będzie możliwe tylko w warunkach ogólnonarodowej solidarności, co przekładało się na odcinanie się od wszelkich treści „jakobińskich”, jakie prezentowane były przez drugi ważny obóz – Towarzystwo Demokratyczne Polskie.

Towarzystwo utworzone zostało w roku 1832 na bazie osób, które uważały swą poprzednią organizację – Komitet Narodowy Polski za twór zbyt ugodowy. Założyciele, osoby takie jak Jan Nepomucen Janowski, Tadeusz Krępowiecki czy ksiądz Aleksander Puławski, opowiadali się bowiem za zdecydowanie bardziej radykalnymi postulatami. Program Towarzystwa zawarty został w manifestach, „Małym” z roku 1832. W roku 1835 doszło do kolejnego podziału. Nazwę zachowali liberałowie, którzy rozszerzyli republikańskie postulaty „Małego Manifestu” w wydanym w roku 1836 „Dużym Manifeście”. Skrzydło lewicowe „Towarzystwa” zawiązało „Gromady Ludu Polskiego” (na czele: Stanisław Worcell, Tadeusz Krępowiecki, Zenon Świętochowski). Opowiadali się oni za złączeniem kwestii niepodległości ze sprawą powszechnej europejskiej rewolucji. Zaangażowani w czynną działalność rewolucyjną radykałowie sięgali po hasła utopijne. Przyszła Polska, według ich przewidywań, miała być państwem o mocnym zabarwieniu republikańskim. Postulowano zniesienie stanów, powszechną równość oraz wspólnotę własności. Nota bene, dokumenty programowe wiele lat później stały się inspiracją m.in. dla polskich ruchów socjalistycznych.

Gromady ostatecznie w roku 1846 zawiesiły swoją działalność, a członkowie powrócili na łono TDP. 
Obydwa obozy pozostawały w ciągłym, ostrym konflikcie, co wpłynęło na kształtowanie się „lewicowości” i „prawicowości” w warunkach polskich. 

W roku 1837 kolejną próbę wprowadzenia jedności w szeregi emigrantów podjął Joachim Lelewel tworząc centrowe Zjednoczenie Emigracji Polskiej. Pomimo dużej liczebności, targana konfliktami personalnymi, organizacja nie podjęła szerokiej działalności i w roku 1846 przestała istnieć.