Cenzura w PRL - Cenzura w Polsce

Cenzura jest podstawowym narzędziem używanym w każdym państwie totalitarnym. Ma na celu kontrolę treści przekazywanych społeczeństwu i kreowanie rzeczywistości zgodnie z założeniami propagandowymi. W Konstytucji PRL z 1952 roku był zapis, iż władza PRL zapewnia obywatelom wolność myśli, słowa, prasy i wyznania. Natomiast w rzeczywistości wszystkie informacje, które docierały do społeczeństwa, były wynikiem sprawnej manipulacji. Zadaniem cenzury było ukrycie wad systemu i odebranie głosu opozycji. Polska była kreowana na socjalistyczny raj, gdzie władza służy ludowi, dając mu powszechne szczęście i dobrobyt. Cenzura zakazywała wszelkich utworów, zawierających treści „godzące w ustrój Państwa Polskiego, sojusze międzynarodowe, głoszące nieprawdę oraz naruszające dobre obyczaje”.

W czasach PRL cenzura funkcjonowała pod postacią instytucji, jakim był Główny Urząd Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk (GUKPPiW). GUKPPiW został powołany dekretem w 1946 roku, a jego nazwę zmieniono w 1981 na Główny Urząd Kontroli Publikacji i Widowisk. Cały system administracji w PRL-u opierał się na silnej centralizacji struktur. Wszystkie ważne decyzje podejmowane były w Warszawie. Aby usprawnić pracę cenzorów, stworzono szczegółowy wykaz zagadnień, które nie mogły być dopuszczane do publikacji, łącznie z listą twórców, których dokonania były zakazane. Wytyczne określała „Książka Zapisów i Zaleceń”. Jeśli cenzor miał problem z jakimś zagadnieniem, zgłaszał się z nim do swojego przełożonego.

Do roku 1975 cenzurze podlegały wszystkie druki, łącznie z wystąpieniami sejmowymi, instrukcjami obsługi maszyn i urządzeń, znaczkami pocztowymi, stemplami i etykietami. Cenzura określała jak należy pisać na dany temat i jaka treść jest dopuszczalna. Eliminowano treści dotyczących spraw wyznaniowych, negatywnych efektów modernizacji gospodarki, jak zatrucia PCW czy pestycydami. Cenzura często przeinaczała wydarzenia mające miejsce w państwie. Przykładem mogą mieć wydarzenia marcowe z 1968 roku, gdzie zdjęcia z afisza „Dziadów” wywołało protesty studentów, brutalnie stłumione przez władze. W mediach przekazano informację o drobnych utrudnieniach w ruchu publicznym. Cenzura przedstawiała obraz powszechnej szczęśliwości, przeciwko której protestowały tylko grupy zdemoralizowane, podjudzane przez imperialistyczny zachód.

W okresie PRL próbowano różnymi sposobami ominąć cenzurę. Wielu autorów liczyło na zmęczenie cenzora lub niedostrzeżenie przez niego ukrytego przesłania wiersza lub artykułu. Próbowano uciekać się do symboli, metafor, aluzji, niedomówień, co było o tyle trudne, że aluzje musiały być na tyle nieoczywiste, aby przejść przez cenzurę, i na tyle jasne, aby mogły być odpowiednio zrozumiane przez adresata.