Jan Długosz - „Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego” i inne dzieła

Jan Długosz przeszedł do historii państwa polskiego jako wybitny dziejopisarz i kronikarz, autor najwspanialszej średniowiecznej polskiej kroniki pt.: „Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae” („Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego”). Dzieło to obejmowało dwanaście obszernych ksiąg i zawierało szczegółową historię Polski od czasów na poły legendarnych do roku 1480, czyli do śmierci autora.

Roczniki zawierają barwne i szczegółowe opisy dziejów państwa polskiego, o których wiedza pochodziła z niedostępnych innym pisarzom źródeł (dostęp do nich Długosz uzyskał dzięki swoim licznym funkcjom kościelnym) oraz z dokumentów kancelarii królewskiej, w której to osobiście pracował. Charakterystyczny dla Długosza jest kwiecisty i barwny opis poszczególnych wydarzeń, który jednak nie zawsze w pełni zgodny był ze stanem faktycznym – to, czego nie udało się ustalić, autor po prostu zmyślał na potrzeby swojej pracy. Do rozpoczęcia prac nad kroniką około roku 1455 zachęcił Długosza jego wieloletni opiekun, biskup krakowski, Zbigniew Oleśnicki. Obaj mężowie stanu zauważyli konieczność gruntownego poznania przeszłości, aby móc lepiej rządzić krajem oraz skutecznie rozwiązywać konflikty polityczne i terytorialne, głównie z Krzyżakami.

Drugim z najsłynniejszych dzieł Jana Długosza jest „Banderia Prutenorum”, czyli dokładny opis wszystkich krzyżackich chorągwi zdobytych przez wojska polsko-litewskie w bitwie pod Grunwaldem w roku 1410. Inspiracją do opisania chorągwi wiszących na sklepieniu Katedry Wawelskiej była sytuacja, kiedy to Długosz nie był w stanie od nikogo spośród żyjących około czterdziestu lat po pamiętnej bitwie otrzymać dokładnych informacji o formacjach, do których należały poszczególne chorągwie. Wówczas to, korzystając z okazji, iż na koronację Kazimierza Jagiellończyka przybyli do Krakowa przedstawiciele Zakonu Krzyżackiego, nakłonił on ich do wyjawienia mu dokładnych informacji, które następnie kazał spisać i zaopatrzywszy je w malowidła wydał w roku 1448 pod nazwą „Sztandary wojsk krzyżackich z Prus”.

Trzecim, spośród największych dzieł mistrza Jana Długosza, była tzw. „Księga uposażeń” („Libri beneficiorum dioecesis Cracoviensis”), która zawierała szczegółowy wykaz beneficjów Kościoła katolickiego w Małopolsce oraz spis wartości majątków i dochodów z dóbr kościelnym diecezji krakowskiej.

Na uwagę zasługują ponadto jeszcze inne wytwory pióra Jana Długosza, a pośród nich m.in. „Insignia seu clenodia incliti Regni Poloniae” („Znaki albo godła Królestwa Polski”), czyli herbarz zawierający wizerunki i opisy najważniejszych średniowiecznych herbów polskich oraz „Vitae episcoporum Poloniae” – katalog arcybiskupów gnieźnieńskich, a także biskupów polskich diecezji krakowskiej, poznańskiej, płockiej, wrocławskiej i włocławskiej.