Zakony rycerskie w średniowieczu - charakterystyka, opracowanie

Powstanie zakonów średniowiecznych wiązało się bezpośrednio z wyprawami krzyżowymi. Uświadomiono sobie bowiem, że konieczne jest roztoczenie opieki nad pielgrzymami wędrującymi do miejsc świętych. Zakony te nie miały jednak powstać od razu, raczej były efektem specyficznej ewolucji. Początkowo powstawały jedynie hospicja i szpitale i dopiero, gdy władza rządów europejskich utrwaliła się, doszło to przeobrażeń. W celu zabezpieczenia wędrowców przed napadami band saraceńskich powołano specjalną instytucję, która łączyłaby cechy zakonu i formacji zbrojnej.

Zakony rycerskie podlegały bezpośrednio kurii rzymskiej, co oznaczało, że nie były ograniczane przez jurysdykcję miejscową. Sytuacja, w której władza świecka nie mogła hamować zapędów nowych instytucji, doprowadziła do tego, że zakony prowadziły własną niezależną politykę, tworząc państwo w państwie. Władzę w zakonie dzierżył wielki mistrz – obieralny i otoczony garstką pomocników. Dalej zakonnicy dzieli się na rycerzy, kapelanów i braci służebnych. Najwyżej w hierarchii stali ci pierwsi – mogąc piastować urzędy wpływali na politykę bractwa. Ludzie nieposiadający wystarczających kwalifikacji, aby zostać rycerzami, zaklasyfikowani byli jako bracia służebni. Bracia mieszkali razem w ufortyfikowanych domach zakonnych. Za względu na stopniowy rozrost instytucji powstawały liczne domy prowincjonalne.

Pomimo iż szeregowi członkowie zakonu ślubować musieli, podobnie jak wszyscy mnisi, ubóstwo, to jednak zakon jako całość miał możliwość wejść w posiadanie zarówno własności, jak i ludności poddańczej (konieczna była ona do uprawiania ziemi). Nie jest więc czymś zaskakującym, że priorytetem polityki wielkiego mistrza stało się pomnażanie posiadanych dóbr. Zakony nie wzgardziły również branża finansową. Bardzo często bracia zakonni odgrywali rolę bankierów – udzielali pożyczek, kredytów, przyjmowali zlecenia pieniężne. W krótkim czasie zyskali w tej kwestii duże uznanie i szacunek. Nierzadko zdarzało się, że zakonnicy o uznanej renomie zatrudniani byli przez władców świeckich na stanowisko podskarbich.

Najwięcej kontrowersji budziła jednak polityka zakonów na terytorium zagarniętym przez krzyżowców. Nie licząc się z władzami świeckimi, były one tak zacietrzewione we wzajemnej rywalizacji, że ostatecznie przyspieszyły upadek Królestwa Jerozolimskiego. Ponieważ jednak nie istniała jakakolwiek zwierzchność mogąca skutecznie oddziaływać na zgromadzenia rycerskie, to przeistoczyły się one w suwerenne i zarazem bardzo potężne instytucje.

Największe wpływy w ówczesnym świecie posiadały przede wszystkim trzy zgromadzenia: templariusze, joannici oraz zakon krzyżacki. Pierwsze z nich skupione było wokół Hugona z Paynes. Opracowana przez Bernarda z Clairvaux nowa reguła, zatwierdzona w roku 1128 przez papieża, przewidywała, że nowopowstały zakon oprócz typowych zadań odpowiedzialny będzie również za walkę zbrojną z niewiernymi. Instytucja ta zdobyła bardzo szybko wielką popularność i wkrótce w jej ślady poszły kolejne bractwa. O ile templariusze reprezentowali głównie interesy francuskie, to za włoskie odpowiedzialni byli joannici – zakon zatwierdzony w 1154 roku. W roku 1190 ze zreorganizowanego niemieckiego bractwa szpitalnego wyłonił się zakon krzyżacki. Organizacja ta rekrutowała głównie rycerzy pochodzenia niemieckiego. Zakon ten, założony wedle pomysłu ks. Fryderyka Szwabskiego, miał pomóc w realizacji planów kolonialnych dynastii Sztaufów.

W przyszłości okazać się miało, że żywot zgromadzeń rycerskich nie był uzależniony od wypraw krzyżowych i polityki krucjat.