Republika rzymska a demokracja ateńska - ustrój

Republika (rzymska) była jednym z ważniejszych ustrojów starożytności. Najistotniejszą władzą w rzymskiej republice miał stać się sam lud rzymski. Każdy urząd, prócz dyktatorskiej władzy, był wybierany ściśle przez zgromadzenie. Prawo stanowiło zgromadzenie – należeli do niego wszyscy obywatele. Funkcja ustawodawcza przysługiwała zgromadzeniu tribusowemu („tribus” - okręg).

W republice istniało pięć klas majątkowych, które miały bezpośredni wpływ na władzę. Każda klasa miała ściśle określoną liczbę głosów, tzw. centurii. Zgromadzenie centurialne składało się z ludu i liczyło 193 centurie. Rzym dzielił się na 35 okręgów zwanych „tribus”. Zgromadzenie zwoływał konsul, pretor lub trybun plebejski i dlatego też działalność zgromadzenia była ograniczona przez powyższe osoby, które pełniły funkcję powołującą.

W Grecji inicjatywa ustawodawcza przysługiwała wszystkim obywatelom, natomiast w Rzymie tego typu prawo ograniczone i zarezerwowane było tylko dla kilku osób. Republika rzymska posiadała większą ilość urzędników, z których najwyższą władzę mieli konsulowie i pretorzy. Władza zabezpieczona była wetem innego konsula lub trybuna. Największe znaczenie w republice rzymskiej miał senat, który na początku liczył 300 członków, a z czasem rozbudowano go do 600 osób. Senat składał się z kwestorów, byłych urzędników i czasem kilku ekwitów. Senat był radą konsulów, którzy gromadzili się wspólnie omawiając problemy republiki.

Demokracja ateńska stanowiła nieco innym ustrój polityczno-społeczny czasów starożytnych. Zaczęła się kształtować w okolicach VI w. p.n.e. Twórcą demokracji ateńskiej był Klejstenes. Demokracja ateńska opierała się na zgromadzeniu, gdzie prawem większości głosów dochodzono racji rzeczonego problemu. Udział w zgromadzeniu mógł mieć tylko wolny i rodowity ateńczyk, który należał do gminy ateńskiej. Praw w zgromadzeniu nie miały kobiety, niewolnicy ani też przybysze. Rozkwit demokracji ateńskiej przypada zaś na okres rzadów Peryklesa (ur. 495 r. p.n.e. – zm. 429 r. p.n.e.).

Organem, który decydował, było zgromadzenie zwoływane trzy lub cztery razy w miesiącu. Najwyższy organ stanowiła Rada Pięciuset, która przyjmowała wnioski poddawane później głosowaniu. Za Peryklesa rozszerzono kompetencje Radzie, która poszerzyła zakres swoich decyzji kosztem władzy archontów, a rolę archontów przejęli stratedzy.

Najistotniejszym elementem demokracji ateńskiej był wymiar sprawiedliwości - piastowany przez Areopag i sądy przysięgłych złożonych z obywateli. Słabością zarówno republiki rzymskiej, jak i demokracji ateńskiej był brak kontroli i nadzoru ze strony jakiegoś wyższego organu. Upadek obu związany był ze zmiennością nastrojów społecznych i słabością tych struktur wobec siły demagogów.