Statuty Kazimierza Wielkiego - okoliczności i ogłoszenie

W obu monarchiach piastowskich nie funkcjonowało jednolite i skodyfikowane prawo. W użyciu były jedynie normy prawa zwyczajowego prawa ziemskiego, które jednak opierały się na zastosowaniu praktycznym i tylko w wyjątkowych przypadkach opierały się o prowizoryczne odpisy. Sytuację tę postanowił zmienić dopiero w połowie XIV wieku wielki reformator, twórca potęgi Królestwa Polskiego, król Kazimierz Wielki, którego jedną z wielu reform była właśnie kodyfikacja prawa zwyczajowego.

Działania te zostały faktycznie zainspirowane przez arcybiskupa gnieźnieńskiego Jarosława Bogorię, który w latach 1356-1357 pracował nad ujednoliceniem ustawodawstwa synodalnego Kościoła w Polsce. Niedługo później za jego przykładem poszedł kanclerz Janusz Suchywilk, dzięki którego udziałowi spisano i ogłoszono tzw. Statut wielkopolski, czyli zbiór formalizujący przypisy prawa zwyczajowego w prowincji wielkopolskiej. Składał się on z 34 artykułów i napisany został bez wstępów oraz stosunkowo prostym i zwięzłym językiem. Pomimo zmierzeń twórcy oraz samego władcy, Statut wielkopolski faktycznie utrwalał jedynie różnice terytorialne pomiędzy dzielnicami, ponieważ odnosił się on jedynie do jednej z nich a nie do obszaru całego państwa.

Następnym krokiem na niwie prawodawczej Kazimierza Wielkiego było stworzenie analogicznego, składającego się początkowo z 25 artykułów, kodeksu dla Małopolski, który ze względu na miejsce wydania otrzymał nazwę Statutu wiślickiego. Jednak sposób jego ułożenia oraz sformułowania w nim zawarte wskazywały jednoznacznie na fakt, iż decydentom Królestwa Polskiego co raz bardziej zależy na stopniowym rozszerzaniu zasięgu ujednoliconego prawa na obszar więcej niż jednej prowincji. Statut wiślicki stał się zatem umowną podstawą do rozpoczęcia prac na generalną ogólnopolską kodyfikacją prawa zwyczajowego. Do Statutu wiślickiego z czasem przygotowano szereg poprawek w formie luźnych ustaw, które w końcu zostały fachowo sformułowane i skodyfikowane a następnie dołączone do oryginału w postaci tzw. zwodu uzupełniającego. Składał się on z 35 artykułów i jako integralna część Statutu wiślickiego poszerzał go do 59 artykułów.

Charakter wybitnie wskazujący na tendencje do unifikacji prawodawstwa w całym Królestwie Polski miał już natomiast tzw. Statut małopolski. Był to faktycznie Statut wiślicki wraz z uzupełniającym go zwodem poszerzony o pewną liczbę pododawanych w różnych miejscach artykułów, nie do końca związanych z działalnością króla, które naukowo nazwane zostały ekstrawagantami.

Już po śmierci Kazimierza Wielkiego dokonano kolejnej kodyfikacji, która była zarazem kompilacją wszystkich ważniejszych wcześniejszych kodeksów: Statutu wiślickiego wraz z uzupełnieniami oraz Statutu wielkopolskiego. Zwód ten aspirował już do miana kodyfikacji ogólnopolskiej i objął ogólnie rzecz biorąc całość ustawodawstwa zmarłego niedawno władcy. Został on następnie nazwany Statutami Kazimierza Wielkiego. W jego tworzeniu udział brali ludzie związani z kręgami Kazimierza Wielkiego, którzy już po jego śmierci, podążali za wyznaczoną przez monarchę drogą zmierzającą do zaprowadzenia w państwie jednolitego porządku prawnego.