Odkrycia geograficzne - informacje ogólne

Ciekawość świata jest prymatem człowieka od zarania dziejów, jednak dopiero w XIV i XV wieku zaistniały warunki umożliwiające realizację projektów do tej pory uważanych za niemożliwe.

Europa w owym czasie stała się już dla wielu ludzi za ciasna, stąd dążenie do poszukiwania nowych lądów. Rozwijająca się w szybkim tempie technika żeglarska umożliwiała odbywanie coraz dłuższych podróży. Budowano wytrzymałe statki, tworzono dokładniejsze mapy i stosować zaczęto busolę. Ponadto ludzką wyobraźnię pobudzały legendy o skarbach, które czekają, aby je odkryć. Choć głównym celem było złoto, to jednak ci bardziej pragmatyczni planowali sprowadzać np. przyprawy (pieprz, cynamon, wanilia) co mogłoby obniżyć ich ceny na europejskich rynkach. Dotychczasowe szlaki komunikacyjne z Indiami, ze względu na wrogą postawę Turków, nie były bezpieczne.

W Europie, po wyparciu z Grenady Arabów, nastał czas względnego spokoju, co jednak przełożyło się na złą sytuację ekonomiczną rycerstwa pozbawionego źródeł utrzymania. W takich warunkach wyprawy dawały możliwość uzyskania korzyści i sławy. Swoją cegiełkę dołożył również kościół, który zainteresowany był szerzeniem wiary poza terenem kontynentu europejskiego.

Najwięcej wypraw odbywało się pod banderami Portugalii oraz Hiszpanii i to te kraje w efekcie zdobyły najwięcej kolonii. W roku 1494 (w Tordesillas) państwa te dokonały podziału pozaeuropejskich terytoriów i mórz. Traktat ten nie został zaakceptowany przez pozostałe uczestniczące w rywalizacji państwa.

Państwa europejskie rościły sobie prawo do zagarnięcia na własność każdego nowego, jeszcze niezajętego przez konkurentów terenu. Nie liczyli się tym samym z rdzenną ludnością danego terytorium. Ucierpiały na tym zwłaszcza cywilizację środkowo i północno – amerykańskie. Hiszpanie, którzy dokonywali grabieży, mieli pełne poparcie władców europejskich. Liczyła się wszakże ilość zagarniętych terenów i napływ taniej siły roboczej. Masakry ludności oraz kwitnące niewolnictwo należą do niechlubnego fragmentu historii Europy.

Nie można zapomnieć o bezsprzecznych korzyściach, jakie przyniosły odkrycia geograficzne. Przede wszystkim „świat się zmniejszył”. Morza i oceany pokryte zostały gęstą siecią szlaków wiodących do coraz to nowych miejsc. Nastąpił gwałtowny rozwój miast portowych, z których wyruszano, i do których wracano z cennymi surowcami (zmniejszyła się rola żeglugi śródziemnomorskiej, i co za tym idzie, miast włoskich). Europejczycy uzyskali możliwość emigracji poza ojczysty kontynent – purytanie (Brytyjczycy) osiadali w Ameryce, Holendrzy w południowej Afryce (tzw. „burowie”). Wyprawy wpływały na oblicze nauki, która korygowała dotychczasowe ustalenia (potwierdzenie kulistości ziemi, odkrycia przyrodnicze).

Na zajmowane tereny kościół katolicki tworzył własne misje. Działalnością ta zajmowali się jezuici, którzy mieli za zadanie nawracać ludność tubylczą.

Najistotniejszym skutkiem wypraw i odkryć geograficznych było jednak spowodowanie dualizmu w rozwoju społeczno-gospodarczym Europy w wiekach XV i XVI. Wraz z rozwojem państw kolonialnych i postępem technicznym państwa Europy Zachodniej przechodziły stopniowo na system gospodarki towarowo pieniężnej. Na pozostałych terenach, na wschód od Łaby wciąż dominowała gospodarka folwarczno pańszczyźniana. Od tego momentu państwa zachodnie zaczęły powiększać dystans względem wschodu, który z zacofania wychodził dopiero w XIX i XX wieku, nie zrównując się jednak z pionierami po dziś dzień.